Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (15.2004)

152

KAZIMIERZ PIOTROWSKI

dzieć, że to przekonanie o niemożliwości zanalizowania przeżycia arty-
stycznego, a więc sztuki, jest ważnym momentem przesądzającym o de-
fensywności myśli Chwistka w latach 30., który jeszcze w 1916 roku pi-
sał optymistycznie, że „podział doświadczeń na takie, które można
wyrazić za pomocą słów i na pozostałe jest iluzoryczny. Co najwyżej
można mówić o doświadczeniach, które łatwiej jest opisać i o doświad-
czeniach do opisania trudniejszych”27. W przypadku przeżycia artystycz-
nego trudno jednak mówić o doświadczeniu, które posiada jakąś tożsa-
mość określoną przez normy twórczości artystycznej. W ujęciu Chwistka
przeżycie artystyczne jest bowiem czystą kreatywnością - jest, powtórz-
my, „przeciwstawianiem twórczości cudzej twórczości własnej”. Przeciw-
stawianie to łączy się z pewną, niemal narkotyczną przyjemnością, która
może wywoływać immunizację na pospolite środki odurzające.
Strategia ludyczna nie jest jednak zwykłym dodatkiem do doktryny
Chwistka28. Krytykując tezę Husserla o absolutnym charakterze we-
wnętrznej struktury języka potocznego, kwestionował tym samym opty-
mistyczną wiarę fenomenologów w możliwość optymalnej komunikacji.
Dostrzegając daleko posunięty relatywizm i patologię w posługiwaniu się
językiem, tym śmielej podkreślał ograniczenia komunikacyjnej funkcji
sztuki. Tezę o schematyczności wyrażeń języka przenosił na grunt badań
ikonicznych. Było to możliwe, ponieważ uwzględniał on organizującą
widzenie funkcję języka. Ograniczenia możliwości komunikacyjnej funk-
cji sztuki Chwistek nie traktował jako defektu artystycznego języka, lecz
usiłował je twórczo wykorzystać. Przyjmował, że schematyczność sensu
dzieła stanowi niezbędny warunek przeżycia artystycznego ufundowa-
nego na apercepcji, która znacznie jest utrudniona z jednej strony pod-
czas odbioru sztuki czystej, zaś z drugiej sztuki naturalistycznej, gdy
przeżycie artystyczne zostaje zdominowane przez dość jednorodny ogląd
lub przeżycie informacyjne (przeciwieństwem tego przeżycia jest właści-
wy czystej sztuce czysty ogląd pokrewny dążeniom fenomenologów).
W obu przypadkach przeżycie artystyczne jest zakłócane przez jakieś

27 Idem, Sens i rzeczywistość, op. cit., s. 39 i 43.
28 Idem, Zabawa i sztuka bawienia się, (w:) Zagadnienia kultury duchowej..., op.
cit., s. 254-277. W pominiętej tu części piszę o Chwistka reakcji w 1912 roku na dzieła
Picabii. Tego typu ludyczna infiltracja myśli Chwistka mogła nasilić się u kresu formizmu
w latach 1921/22, kiedy związał się on z literackim środowiskiem „Nowej Sztuki”. Była to
kontynuacja doświadczeń krakowskich - z klubu „Gałka Muszkatołowa” z 1918 roku.
Nieprzypadkowo to właśnie w „Nowej Sztuce” Chwistek opublikował swą krytykę pojęcia
istota sztuki w kontekście rozważań nad nową poezją polską. Wedle Andrzeja Turowskie-
go dadaizm w Polsce został urzeczywistniony w futurystycznej problematyce - w jej lu-
dycznym aspekcie - por. A. Turowski, Dada Polen, (w:) Tendenzen der Zwanziger Jahre,
15. Europäische Kunstausstellung, Berlin 1977, s. 3/100-102.