DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Kazimierz: Antyunizm Leona Chwistka: o defensywnej fazie awangardy lat trzydziestych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0170
168
KAZIMIERZ PIOTROWSKI
Dogmatyczny charakter racjonalizmu Arystotelesa najpełniej ujaw-
nia się w stronniczości jego wyobraźni, która aporię opisuje za pomocą
metafory węzła czy analogii do człowieka skrępowanego55. Wiadomo, że
taka metafora czy analogia presuponuje pojęcie prostoty, która została
zawiązana, lecz w rzeczywistości istnieje. Natomiast Chwistek jest ra-
cjonalistą krytycznym, ponieważ nie twierdzi, że rzeczywistość jest ra-
cjonalna, lecz że nie ma podstaw do twierdzenia, że jest irracjonalna.
Jeżeli uznamy, że w jego dyskursie ujawnia się antagonizm zdrowego
rozsądku i cichego obłędu, że tych terminów nie można od siebie oddzie-
lić, ponieważ są one w ścisłym związku genetycznym i funkcjonalnym,
zdeterminowanym przez przemożną siłę streficznego porządkowania
jakiejś bliżej nieokreślonej materii, wówczas musimy uznać radykalną
dominację pierwotnego schematu działającego w rzeczywistości wyobra-
żeń. Chwistek nie rozwinął jednak dostatecznie tej binarnej - patolo-
giczno/zdroworozsądkowej - koncepcji języka, której nie możemy jedno-
znacznie nazwać psychologistyczną, ponieważ kategoria osoby (jaźni,
psychiki) pozostaje tylko jednym ze schematów. Raczej mamy tu do czy-
nienia z aporią głosu w jego filozofii języka, która zachowuje w charakte-
rystyce procesu semiozy pojęcie streficznego schematyzowania rzeczywi-
stości, a więc uznaje w nim zjawisko nieredukowalnego odkształcenia
czy nieadekwatności. To, co najbardziej fascynuje dziś w myśli Chwistka,
to jej antymetafizyczny i hiperrefleksyjny charakter oparty na teorii
typów logicznych oraz na założeniu, że proces schematyzacji (semiozy)
przeciąga się ad infinitum. Ciągle bowiem można tworzyć wyższe typy
(rzędy) schematyzacji. Rzeczywistość zatem daje się formalizować (ra-
cjonalna funkcja zdrowego rozsądku), a zarazem nie daje się sformalizo-
wać (krytyczny moment racjonalizmu Chwistka i kreatywna funkcja
cichego obłędu):
Wnosić stąd, że rzeczywistość jest irracjonalna, a my możemy tylko częściowo ją
racjonalizować, jak to uczynił Meyerson, do tego nie ma wcale podstawy. Nie ma
powodu sądzić, że rzeczywistość jest irracjonalna, ale po prostu musimy stwier-
dzić, że rzeczywistość nigdy nie jest nam dana jako coś gotowego, a to, z czym
mamy do czynienia, są tylko schematy rzeczywistości. Do każdego schematu
znajdziemy odpowiednik; im dalej będziemy posuwali się w procesie schematy-
zacji, tym bardziej będzie komplikował się nasz system, ale ostatecznie zawsze
55 Dogmatyczny charakter racjonalizmu Arystotelesa presuponuje ta oto metafora
określająca aporię: Otóż trudności, jakie napotyka nasza myśl, wskazują na istnienie ta-
kiego „węzła” w przedmiocie. Natrafić zaś na trudności to dla naszej myśli tyle, co znaleźć
się w stanie podobnym do człowieka skrępowanego-, por. Metafizyka, przeł. K. Leśniak,
Warszawa 1983, s. 47. Chwistek uważał Arystotelesa za fundatora racjonalizmu, czyli
odkrywcę zasady niesprzeczności, lecz zarazem jako nominalista odrzucał ontologiczne
podstawy sylogistyki, preferując logikę zdań.
KAZIMIERZ PIOTROWSKI
Dogmatyczny charakter racjonalizmu Arystotelesa najpełniej ujaw-
nia się w stronniczości jego wyobraźni, która aporię opisuje za pomocą
metafory węzła czy analogii do człowieka skrępowanego55. Wiadomo, że
taka metafora czy analogia presuponuje pojęcie prostoty, która została
zawiązana, lecz w rzeczywistości istnieje. Natomiast Chwistek jest ra-
cjonalistą krytycznym, ponieważ nie twierdzi, że rzeczywistość jest ra-
cjonalna, lecz że nie ma podstaw do twierdzenia, że jest irracjonalna.
Jeżeli uznamy, że w jego dyskursie ujawnia się antagonizm zdrowego
rozsądku i cichego obłędu, że tych terminów nie można od siebie oddzie-
lić, ponieważ są one w ścisłym związku genetycznym i funkcjonalnym,
zdeterminowanym przez przemożną siłę streficznego porządkowania
jakiejś bliżej nieokreślonej materii, wówczas musimy uznać radykalną
dominację pierwotnego schematu działającego w rzeczywistości wyobra-
żeń. Chwistek nie rozwinął jednak dostatecznie tej binarnej - patolo-
giczno/zdroworozsądkowej - koncepcji języka, której nie możemy jedno-
znacznie nazwać psychologistyczną, ponieważ kategoria osoby (jaźni,
psychiki) pozostaje tylko jednym ze schematów. Raczej mamy tu do czy-
nienia z aporią głosu w jego filozofii języka, która zachowuje w charakte-
rystyce procesu semiozy pojęcie streficznego schematyzowania rzeczywi-
stości, a więc uznaje w nim zjawisko nieredukowalnego odkształcenia
czy nieadekwatności. To, co najbardziej fascynuje dziś w myśli Chwistka,
to jej antymetafizyczny i hiperrefleksyjny charakter oparty na teorii
typów logicznych oraz na założeniu, że proces schematyzacji (semiozy)
przeciąga się ad infinitum. Ciągle bowiem można tworzyć wyższe typy
(rzędy) schematyzacji. Rzeczywistość zatem daje się formalizować (ra-
cjonalna funkcja zdrowego rozsądku), a zarazem nie daje się sformalizo-
wać (krytyczny moment racjonalizmu Chwistka i kreatywna funkcja
cichego obłędu):
Wnosić stąd, że rzeczywistość jest irracjonalna, a my możemy tylko częściowo ją
racjonalizować, jak to uczynił Meyerson, do tego nie ma wcale podstawy. Nie ma
powodu sądzić, że rzeczywistość jest irracjonalna, ale po prostu musimy stwier-
dzić, że rzeczywistość nigdy nie jest nam dana jako coś gotowego, a to, z czym
mamy do czynienia, są tylko schematy rzeczywistości. Do każdego schematu
znajdziemy odpowiednik; im dalej będziemy posuwali się w procesie schematy-
zacji, tym bardziej będzie komplikował się nasz system, ale ostatecznie zawsze
55 Dogmatyczny charakter racjonalizmu Arystotelesa presuponuje ta oto metafora
określająca aporię: Otóż trudności, jakie napotyka nasza myśl, wskazują na istnienie ta-
kiego „węzła” w przedmiocie. Natrafić zaś na trudności to dla naszej myśli tyle, co znaleźć
się w stanie podobnym do człowieka skrępowanego-, por. Metafizyka, przeł. K. Leśniak,
Warszawa 1983, s. 47. Chwistek uważał Arystotelesa za fundatora racjonalizmu, czyli
odkrywcę zasady niesprzeczności, lecz zarazem jako nominalista odrzucał ontologiczne
podstawy sylogistyki, preferując logikę zdań.