DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Mencfel, Michał: Sztuka i melancholia: o problemie pamięci w twórczości Anselma Kiefera
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0199
SZTUKA I MELANCHOLIA. O PROBLEMIE PAMIĘCI W TWÓRCZOŚCI ANSELMA KIEFERA
197
nienia z dramatem kosmicznym, dopiero ostatnia praca w cyklu, L’ordre
des anges, pokazuje, że zaczerpnięta z kabały Luriańskiej wizja katastro-
fy kosmicznej funkcjonuje tu przede wszystkim jako symbol wcale nie-
dawnej i ziemskiej katastrofy - Holocaustu. Płócienne sukienki, które w
sztuce Kiefera konotują niebyt, tragedię i cierpienie, w obrazie pary-
skim, poprzez odwołania do innych prac artysty, jak Lichtzwang (1999,
z dedykacją dla Paula Celana), czy wspomniana fotografia Die Ungebo-
renen, mogą być odczytane jako symbole Żydów, którzy utracili ziemskie
życie, egzystują w innej, niebiańskiej rzeczywistości. Pozornie w obrazie,
zatem i w świecie, panuje ład, lecz cień zagubionej Szechiny (zatem Izra-
ela), który się nad nim unosi, dowodzi, że to tylko iluzja, złuda. Istotne
jest, że cykl Chevirat ha-kalim przygotowany został do przestrzeni
chrześcijańskiej świątyni, stając się w ten sposób niejako odezwą do
chrześcijańskiego świata zachodniego. To w tym świecie dokonała się tra-
gedia żydowska, ten świat na nią pozwolił, a następnie stworzył iluzję,
że wina została już odkupiona i przywrócona została pierwotna harmo-
nia. Dzieło Anseima Kiefera jest monumentalną opowieścią o cierpieniu
i zapominaniu o tych, którzy cierpieli. Jest zarazem wyrazem niezgody
na ich niebyt w świadomości współczesnych; artysta podejmuje próbę
„wskrzeszenia” tych, którzy zginęli, przywrócenia ich współczesności.
Prace z cyklu Chevirat ha-kelim - przypomnę - artysta wykonał
specjalnie na paryską wystawę, do wyjątkowej przestrzeni zbudowanej w
łatach 1670-79 przez Liberała Bruanta kaplicy Salpetriere, która jest
częścią założenia szpitalnego, miejsca naznaczonego cierpieniem i śmier-
cią. Ten szczególny kontekst współkształtuje recepcję dzieła niemieckie-
go artysty, więcej - staje się on niemal integralną jego częścią. Tak jak
architekturę kaplicy uczynił Kiefer elementem swej pracy, tak i atmosfe-
ra miejsca została w nią włączona. Nie inaczej było również w przypadku
innych dzieł artystów XX wieku, które pokazane zostały w Salpetriere:
rzeźby Japończyka Tadashi Kawamata, zbudowanej z trzech i pół tysią-
ca kościelnych krzeseł o siedziskach pokrytych plecionkami ze słomy;
videoinstalacji Billa Violi podejmującej temat śmierci i zmartwychwsta-
nia; wreszcie „teatru cieni” Christana Boltanskiego, zatytułowanego
Lekcje ciemności. Pisze Werner Spies: „Każdy, kto wchodzi na teren za-
łożenia szpitalnego, a potem przekracza próg kaplicy, wyczuwa, że prac,
które powstały do tego miejsca, nie można oddzielić od patetycznego kon-
tekstu szpitala i śmierci”20.
Patrząc na obrazy Kiefera, przywołać można jeszcze jedno wybitne
dzieło dwudziestowiecznej sztuki, mianowicie malowidła Marka Rothko
20 W. Spies, Der Bruch der Gefäße. Anselm Kiefer in der Pariser Salpetriere, „Frank-
furter Allgemeine Zeitung“, nr 254, 1. November 2000, s. 69.
197
nienia z dramatem kosmicznym, dopiero ostatnia praca w cyklu, L’ordre
des anges, pokazuje, że zaczerpnięta z kabały Luriańskiej wizja katastro-
fy kosmicznej funkcjonuje tu przede wszystkim jako symbol wcale nie-
dawnej i ziemskiej katastrofy - Holocaustu. Płócienne sukienki, które w
sztuce Kiefera konotują niebyt, tragedię i cierpienie, w obrazie pary-
skim, poprzez odwołania do innych prac artysty, jak Lichtzwang (1999,
z dedykacją dla Paula Celana), czy wspomniana fotografia Die Ungebo-
renen, mogą być odczytane jako symbole Żydów, którzy utracili ziemskie
życie, egzystują w innej, niebiańskiej rzeczywistości. Pozornie w obrazie,
zatem i w świecie, panuje ład, lecz cień zagubionej Szechiny (zatem Izra-
ela), który się nad nim unosi, dowodzi, że to tylko iluzja, złuda. Istotne
jest, że cykl Chevirat ha-kalim przygotowany został do przestrzeni
chrześcijańskiej świątyni, stając się w ten sposób niejako odezwą do
chrześcijańskiego świata zachodniego. To w tym świecie dokonała się tra-
gedia żydowska, ten świat na nią pozwolił, a następnie stworzył iluzję,
że wina została już odkupiona i przywrócona została pierwotna harmo-
nia. Dzieło Anseima Kiefera jest monumentalną opowieścią o cierpieniu
i zapominaniu o tych, którzy cierpieli. Jest zarazem wyrazem niezgody
na ich niebyt w świadomości współczesnych; artysta podejmuje próbę
„wskrzeszenia” tych, którzy zginęli, przywrócenia ich współczesności.
Prace z cyklu Chevirat ha-kelim - przypomnę - artysta wykonał
specjalnie na paryską wystawę, do wyjątkowej przestrzeni zbudowanej w
łatach 1670-79 przez Liberała Bruanta kaplicy Salpetriere, która jest
częścią założenia szpitalnego, miejsca naznaczonego cierpieniem i śmier-
cią. Ten szczególny kontekst współkształtuje recepcję dzieła niemieckie-
go artysty, więcej - staje się on niemal integralną jego częścią. Tak jak
architekturę kaplicy uczynił Kiefer elementem swej pracy, tak i atmosfe-
ra miejsca została w nią włączona. Nie inaczej było również w przypadku
innych dzieł artystów XX wieku, które pokazane zostały w Salpetriere:
rzeźby Japończyka Tadashi Kawamata, zbudowanej z trzech i pół tysią-
ca kościelnych krzeseł o siedziskach pokrytych plecionkami ze słomy;
videoinstalacji Billa Violi podejmującej temat śmierci i zmartwychwsta-
nia; wreszcie „teatru cieni” Christana Boltanskiego, zatytułowanego
Lekcje ciemności. Pisze Werner Spies: „Każdy, kto wchodzi na teren za-
łożenia szpitalnego, a potem przekracza próg kaplicy, wyczuwa, że prac,
które powstały do tego miejsca, nie można oddzielić od patetycznego kon-
tekstu szpitala i śmierci”20.
Patrząc na obrazy Kiefera, przywołać można jeszcze jedno wybitne
dzieło dwudziestowiecznej sztuki, mianowicie malowidła Marka Rothko
20 W. Spies, Der Bruch der Gefäße. Anselm Kiefer in der Pariser Salpetriere, „Frank-
furter Allgemeine Zeitung“, nr 254, 1. November 2000, s. 69.