Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (15.2004)

280

HORST BREDEKAMP

VIL ŚLEPA PLAMKA EINSTEINA
W 1925 roku Aby Warburg nakrył eliptyczną kopułą czytelnię swojej
Kulturwissenschaftliche Bibliothek71. Gest ten stanowił uhonorowanie
odkrycia przez Keplera eliptycznych orbit planet. Owalna forma sufitu
korelowała z 3. kartą z atlasu obrazowego Warburga, na której różne
modele kosmosu prowadziły do eliptycznych orbit planet Keplera. Rów-
nież zorganizowana przez Warburga wystawa pt. „Zbiory obrazów doty-
czących historii badań i wierzeń w gwiazdy w hamburskim Planetarium”
kończyła się elipsą Keplera72. Ze swoimi dwoma biegunami wydawała się
ona symbolizować dwubiegunowość myślenia kreatywnego, które nie
krąży wokół pojedynczego punktu, ale przebiega między dwoma biegu-
nami elipsy: biegunem myślenia magicznego i biegunem Oświecenia.
Obliczenia Keplera stanowiły dla Warburga wyjątkowy symbol samowy-
swobodzenia się człowieka spod władzy okultyzmu73.
We wrześniu 1928 roku, podczas wizyty u Alberta Einsteina w nad-
morskim kurorcie Scharbeutz, Warburg próbował za pomocą swojego
atlasu obrazów „ofiarować [Einsteinowi] wgląd w glebę, z której wyrasta
jego kosmologiczna matematyka”. W liście do Fritza Saxla Warburg
napisze później: „[Einstein] śledził moje obrazy jak uczeń w kinie (...)
i [sprawdzał] trafność moich konkluzji za pomocą nieustannego bezlitos-
nego przepytywania. (...) Tylko w przypadku Keplera i elipsy, jak mi się
zdaje, nie uzyskałem pozytywnej noty. W innych przypadkach był ze
mnie zadowolony”74. W liście z podziękowaniami dla Warburga Einstein
raz jeszcze dotknął tego tematu, wyraźnie z zamiarem oczyszczenia Ke-
plera. Mając na myśli praktyki astrologiczne, Einstein stwierdził, że
Kepler czułby się „zawstydzony (...) zarabianiem na życie przez odgry-
wanie tego rodzaju prostackiej gry”75.

71 Jesinghausen-Lauster, 1985, s. 216 n.; por. von Stockhausen, 1992, s. 37 nn.;
ostatnio z poprawkami: Settis, 1996, s. 152.
72 Warburg, 1993, karta XVII.
73 Jesinghausen-Lauster, 1985, s. 215 n.; zob. von Stockhausen, 1992, s. 37 nn.
74 Einstein śledził „gespannt wie ein Schuljunge im Kino meinen Bildern (...) und
(prüfte) unter steten unerbittlichen Nachfragen die Stichhaltigkeit meiner Schlüsse (...).
Nur bei Kepler und der Ellipse habe ich, glaube ich, nicht gut bestanden; sonst war er mit
mir zufrieden”, Aby Warburg do Fritza Saxla, 5 września 1928 (Warburg, 1928). Ten list
oraz list z następnego przypisu zostały udostępnione dzięki uprzejmości Claudii Naber.
75 Kepler czułby się zawstydzony „sich sein Futter durch ein so plumpes Spiel zu
verdienen”, Albert Einstein do Aby Warburga, 10 września 1928 rok (Warburg, 1928).
Można przypuszczać, że Einstein odczuwał przykrość nie tylko z powodu identyfikowania
się Warburga z Keplerem, ale także z powodu sportretowania Keplera przez Warburga
jako mocującego się z astrologią i magią.