Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (16.2005)

PIERWOWZÓR MASYWU WIEŻOWEGO FARY CHEŁMIŃSKIEJ

13

masywu. Gzyms wyłamuje się nieznacznie ku górze jedynie w części
środkowej elewacji zachodniej ponad ostrołukowym, bogato zdobionym
portalem głównym. Powyżej gzymsu pośrodku segmentów wyznaczonych
przyporami osadzono w dwóch rzędach otwory okienne (nad portalem
głównym osadzono jedynie okno górnego szeregu). W zachodniej ścianie
segmentów podwieżowych, bezpośrednio nad gzymsem, osadzono rozgli-
fione okulusy; a w ścianach północnej i południowej niewielkie, rozgli-
fione okna ostrołukowe. Powyżej, w tej samej linii osadzono znacznie
większe, zamknięte ostrołukowo, smukłe, trójdzielne okna o rozglifionych
ościeżach, wyznaczające wysokość kondygnacji emporowej (niektóre wtór-
nie zaślepiono). Krawędzie wszystkich otworów okiennych segmentu
blokowego ożywiają płytkie uskoki.
Poszczególne elementy górnej części fasady chełmińskiej, w przeci-
wieństwie do „blokowej” części dolnej, zostały opracowane wyjątkowo
dekoracyjnie. Potężną, prostopadłościenną wieżę północną podzielono
fryzami maswerkowymi na cztery zbliżone wielkością kondygnacje,
wprowadzając przy tym konsekwentnie czterodzielny podział na każdej
elewacji. Pierwsza kondygnacja (wolnostojącej części) wieży północnej
jest niższa niż pozostałe. Górna, po nadbudowie z początków XVI wieku
nieznacznie przewyższa dwie środkowe. Czterodzielną artykulację wy-
znaczają pionowe lizeny przeciągnięte przez całą wysokość wieży. Na
skrajnych lizenach w poszczególnych kondygnacjach wprowadzono płyt-
kie, tynkowane blendy zamknięte ostrołukowo. Odpowiadające im kształ-
tem i wielkością, nieco głębsze wnęki osadzono w działach środkowych
rozdzielonych wąską lizeną. We wnękach działów środkowych wprowa-
dzono smukłe biforialne przeźrocza - w kondygnacji pierwszej i czwartej
nieznacznie niższe niż w dwóch strefach środkowych. Otwory drugiej
i trzeciej kondygnacji zamknięto trójlistnie, natomiast biforia dolnej
i górnej kondygnacji wieńczy ostrołuk. Pierwszą i drugą kondygnację
wieży północnej rozdziela fryz o motywie maswerkowych trójliści opar-
tych na ceramicznych konsolkach w kształcie ludzkiej twarzy. Na pozio-
mie dolnej (wolnostojącej) kondygnacji naroża wieży częściowo przesła-
niają zwieńczenia przypór. Maswerkowe fryzy górnej partii dzwonnicy
tworzą rysunek czteroliści ujętych od góry i dołu wąskimi wałeczkami.
W górnej strefie czwartej kondygnacji wprowadzono w trakcie XVI-wiecz-
nej naprawy trójkątne zamknięcie skrajnych blend, a w działach środ-
kowych zwieńczenia w formie łuków oślego grzbietu. Ceglaną część wie-
ży wieńczy ażurowa balustrada rozpięta pomiędzy słupkami osadzonymi
na przedłużeniu pionowych podziałów elewacji. Powstała ona w trakcie
restauracji świątyni przeprowadzonej w latach 1883-1884. Wówczas też