DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Soćko, Adam: Pierwowzór masywu wieżowego fary chełmińskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28197#0018
16
ADAM SOĆKO
wieży południowej. Osadzono go dokładnie na wysokości odpowiadającej
granicy kondygnacji wieży północnej. Na wieży północnej zaś jedynie na
tym właśnie poziomie wprowadzono arkadowy fryz z trójliśćmi wspar-
tymi na konsolkach w formie ludzkich twarzy. Można więc sądzić, że
gdyby obie wieże budowano równolegle, w obu pojawiłby się ten sam
ornament. Tymczasem fryz wieży południowej odpowiada fryzom wpro-
wadzonym dopiero w górnej strefie wieży północnej. Najwyraźniej już w
trakcie realizacji wieży północnej zdecydowano, że cezury międzykondy-
gnacyjne powinny być nieco szersze niż fryz wsparty na konsolach (także
trudniejszy w murarce) i dlatego też wyżej wprowadzono pełne czteroli-
ście ujęte wałeczkami.
Oryginalny motyw arkadowego fryzu (z wpisanymi trójliśćmi)
wspartego na konsolkach w kształcie twarzy pojawił się również w deko-
racji wieży północno-zachodniej Zamku Wysokiego w Malborku (około
1280) oraz w dekoracji bramy zamku w Radzyniu Chełmińskim (przed
1329). Choć w obu przypadkach użyto nieco innych kształtek niż na wie-
ży północnej w Chełmnie (identyczne są jedynie cegły z konsolowymi
główkami), to i tak można stwierdzić, że kształtki te wyprodukowano
specjalnie na potrzeby Zakonu. Dekoracja fasady chełmińskiej służyła
zatem podkreśleniu elitarnego charakteru fundacji poprzez formalne
nawiązania do architektury zamków konwentualnych20. Nie wiadomo
wreszcie, co było przyczyną przerwania budowy wieży południowej ko-
ścioła w Chełmnie. Niewykluczone, że zarzucenie prac wynikało z kon-
fliktu polsko-krzyżackiego, kiedy to dwukrotnie w 1330 i 1332 roku Wła-
dysław Łokietek wraz z posiłkami węgierskimi i litewskimi nie mogąc
odzyskać ziemi dobrzyńskiej spustoszył ziemię chełmińską.
Warto podkreślić wrażenie swoistej równowagi pionów i poziomów
w dekoracji wieży północnej. Elementy strukturalne reliefowo potrakto-
wanych podziałów wertykalnych i horyzontalnych przenikają się wza-
jemnie; lizeny w środkowej partii elewacji biegną nieprzerwanie przez
wszystkie cztery kondygnacje, podobnie jak wyodrębnione uskokiem pola
dwóch działów środkowych. Maswerkowe fryzy oplatają szczelnie po-
szczególne elementy struktury pionowej. Wszystkim blendom i wnękom
nadano niemal identyczne wymiary; ożywcze zróżnicowanie, zauważalne
dopiero przy wnikliwym oglądzie, wprowadzono jedynie w wysokości
biforialnych otworów. Dekoracja elewacji wież fary chełmińskiej (mimo
przekształceń zwieńczenia) wywołuje wrażenie szlachetnego porządku
20 T. Mroczko, Architektura..., s. 73 n.; O. Asendorf, Mittelalterliche Turnie..., s. 184.
Podobnie można odczytywać wprowadzenie na wieży północnej katedry w Chełmży fryzu
o motywie czteroliści ujętych wałeczkami - identycznego jak w fasadzie chełmińskiej,
w dodatku w nieszczególnie udanym połączeniu z motywem konsolek w kształcie ludzkich
twarzy.
ADAM SOĆKO
wieży południowej. Osadzono go dokładnie na wysokości odpowiadającej
granicy kondygnacji wieży północnej. Na wieży północnej zaś jedynie na
tym właśnie poziomie wprowadzono arkadowy fryz z trójliśćmi wspar-
tymi na konsolkach w formie ludzkich twarzy. Można więc sądzić, że
gdyby obie wieże budowano równolegle, w obu pojawiłby się ten sam
ornament. Tymczasem fryz wieży południowej odpowiada fryzom wpro-
wadzonym dopiero w górnej strefie wieży północnej. Najwyraźniej już w
trakcie realizacji wieży północnej zdecydowano, że cezury międzykondy-
gnacyjne powinny być nieco szersze niż fryz wsparty na konsolach (także
trudniejszy w murarce) i dlatego też wyżej wprowadzono pełne czteroli-
ście ujęte wałeczkami.
Oryginalny motyw arkadowego fryzu (z wpisanymi trójliśćmi)
wspartego na konsolkach w kształcie twarzy pojawił się również w deko-
racji wieży północno-zachodniej Zamku Wysokiego w Malborku (około
1280) oraz w dekoracji bramy zamku w Radzyniu Chełmińskim (przed
1329). Choć w obu przypadkach użyto nieco innych kształtek niż na wie-
ży północnej w Chełmnie (identyczne są jedynie cegły z konsolowymi
główkami), to i tak można stwierdzić, że kształtki te wyprodukowano
specjalnie na potrzeby Zakonu. Dekoracja fasady chełmińskiej służyła
zatem podkreśleniu elitarnego charakteru fundacji poprzez formalne
nawiązania do architektury zamków konwentualnych20. Nie wiadomo
wreszcie, co było przyczyną przerwania budowy wieży południowej ko-
ścioła w Chełmnie. Niewykluczone, że zarzucenie prac wynikało z kon-
fliktu polsko-krzyżackiego, kiedy to dwukrotnie w 1330 i 1332 roku Wła-
dysław Łokietek wraz z posiłkami węgierskimi i litewskimi nie mogąc
odzyskać ziemi dobrzyńskiej spustoszył ziemię chełmińską.
Warto podkreślić wrażenie swoistej równowagi pionów i poziomów
w dekoracji wieży północnej. Elementy strukturalne reliefowo potrakto-
wanych podziałów wertykalnych i horyzontalnych przenikają się wza-
jemnie; lizeny w środkowej partii elewacji biegną nieprzerwanie przez
wszystkie cztery kondygnacje, podobnie jak wyodrębnione uskokiem pola
dwóch działów środkowych. Maswerkowe fryzy oplatają szczelnie po-
szczególne elementy struktury pionowej. Wszystkim blendom i wnękom
nadano niemal identyczne wymiary; ożywcze zróżnicowanie, zauważalne
dopiero przy wnikliwym oglądzie, wprowadzono jedynie w wysokości
biforialnych otworów. Dekoracja elewacji wież fary chełmińskiej (mimo
przekształceń zwieńczenia) wywołuje wrażenie szlachetnego porządku
20 T. Mroczko, Architektura..., s. 73 n.; O. Asendorf, Mittelalterliche Turnie..., s. 184.
Podobnie można odczytywać wprowadzenie na wieży północnej katedry w Chełmży fryzu
o motywie czteroliści ujętych wałeczkami - identycznego jak w fasadzie chełmińskiej,
w dodatku w nieszczególnie udanym połączeniu z motywem konsolek w kształcie ludzkich
twarzy.