Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (16.2005)

PIERWOWZÓR MASYWU WIEŻOWEGO FARY CHEŁMIŃSKIEJ

31

jedną z wersji prestiżowych fasad dwuwieżowych, jakie w Nadrenii wy-
pracowali architekci epoki późnoromańskiej zupełnie niezależnie od tra-
dycji rozwoju dwuwieżowych fasad katedralnych we Francji.

9. PODSUMOWANIE
Mimo że wzorem dla gotyckiego masywu zachodniego fary w Chełm-
nie okazały się wieże budowli romańskiej, trudno byłoby sądzić, że owa
recepcja jest przejawem anachronicznej postawy inwestorów czy archi-
tekta. Wszak elewacje wież chełmińskich tylko w ogólnej dyspozycji na-
wiązują do nadreńskiego pierwowzoru. Język formalny jest całkowicie
uwspółcześniony i odpowiada najwyższym możliwościom ówczesnej sztu-
ki budowlanej w regionie. Oprócz realizacji chełmińskiej aktualność
wzorców architektury romańskiej w początkowej fazie rozwoju architek-
tury murowanej w Prusach poświadczają zresztą także inne budowle
powstałe w pierwszej ćwierci XIV wieku. Przecież to właśnie z tradycji
romańskiej wywodzi się sklepienie sześciodzielne, którym u progu XIV
stulecia nakryto prezbiterium kościoła parafialnego w Grudziądzu34.
Architektury anglo-normandzkiej oraz dość powszechnej praktyki bu-
downictwa dojrzałego romanizmu różnych obszarów Europy sięga geneza
pasażu poprowadzonego w grubości muru nawy głównej w kościele Św.
Jakuba w Toruniu35. Pokrewny toruńskiemu ganek o romańskim rodo-
wodzie zrealizowano także w nieistniejącej już dziś centralnej kaplicy
biskupów warmińskich na zamku w Braniewie. Budowla ta nawiązywa-
ła zresztą do wzorów architektury przedgotyckiej także pod wieloma in-
nymi względami36.
Zjawisko odwoływania się do tradycji budownictwa romańskiego
u progu XIV wieku jest całkowicie zrozumiałe, zwłaszcza gdy w grę
wchodzą peryferyjne krainy ówczesnego świata. W tym czasie gotyk do-
piero torował sobie drogę w krajach Rzeszy, z wolna zastępując budowle
romańskie. W okresie budowy masywu wieżowego w Chełmnie późno-
staufijska architektura zurbanizowanej i wysoko rozwiniętej Nadrenii
wciąż cieszyła się uznaniem szeregu inwestorów i dlatego też na obsza-
rach północnoniemieckich stosunkowo często odwoływano się doń po-
średnio lub bezpośrednio. Jako doskonały przykład ilustrujący ów proces
może posłużyć wnętrze katedry w Havelbergu. W wyniku pożaru romań-
skiego kościoła około 1280 roku podjęto tam przebudowę świątyni w for-

34 AGP Kat., s. 92.
35 T. Mroczko, Architektura..., s. 168-177.
36 A. Soćko, Kaplica św. Andrzeja na zamku w Braniewie, „Komunikaty Mazursko-
-Warmińskie”, nr 3, 2002, s. 345-372.