DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Czekalski, Stanisław: Intertektstualność i malarstwo
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28197#0037
Stanisław Czekalski
INTERTEKSTUALNOŚĆ I MALARSTWO1
W książce Picture Theory W.J.T. Mitchell konstatuje, że „zwrot języko-
wy” (,linguistic tum) charakteryzujący współczesną humanistykę znalazł
rozwinięcie w postaci „zwrotu obrazowego” (pictorial tum): skierował uwa-
gę na mechanizmy znaczenia obrazów jako systemów sygnifikacji szcze-
gólnego rodzaju, innych niż język dyskursywny2. Za jeden z najbardziej
istotnych impulsów tego zwrotu uznał Mitchell „gramatologię” Jacques’a
Derridy, skoncentrowaną na nieredukowalnej do pojęciowego signifie, wi-
zualnej stronie tekstu, na materii śladów pisma. Ta i inne teorie uogólnia-
jące kategorię tekstualności dają asumpt do postawienia w nowym świetle
problematyki obrazu, tak by skonfrontować ją z wnioskami płynącymi z re-
wizji tradycyjnego, mimetycznego modelu reprezentacji językowej, a zara-
zem uwzględnić różnicę między obrazem a tekstem werbalnym. Powstaje
pytanie, czy i jak poststrukturabstyczne koncepcje tekstu dają się zastoso-
wać do analizy malarstwa jako szczególnego systemu przedstawiania.
W tej perspektywie, aczkolwiek zbaczając z linii rozważań Mitchella,
chciałbym zatrzymać się przy teorii intertekstualności, wskazać na wpisa-
ne w nią odniesienia do kwestii obrazu i malarstwa, a także zarysować
możliwość przyjęcia jej za instrument krytycznej reinterpretacji wysiłków
historii sztuki, mających na celu rozpoznanie genetycznych związków mię-
dzyobrazowych. Proponowany tutaj przeszczep zagadnień intertekstualno-
ści na grunt malarstwa różni się od operacji, którą podjęli Norman Bryson
i Mieke Bal, a która - najogólniej rzecz ujmując - była próbą przekroczenia
granic dzielących obrazy od tekstów. Redukowała ona specyfikę obrazowe-
go „pisma”, wprowadzającą wizualny idiom obrazu w grę czytelnych śla-
1 Artykuł ten powstał z fragmentów tekstu przygotowywanej książki na temat pro-
blemów badawczych wynikających z odniesienia teorii intertekstualności do malarstwa.
2 W.J.T. Mitchell, Picture Theory, Chicago 1994, s. 11-12, 16. Autor nawiązuje do ob-
serwacji Richarda Rorty’ego, zawartych w książce The Linguistic Tum: Recent Essays in
Philosophical Method, Chicago 1967.
INTERTEKSTUALNOŚĆ I MALARSTWO1
W książce Picture Theory W.J.T. Mitchell konstatuje, że „zwrot języko-
wy” (,linguistic tum) charakteryzujący współczesną humanistykę znalazł
rozwinięcie w postaci „zwrotu obrazowego” (pictorial tum): skierował uwa-
gę na mechanizmy znaczenia obrazów jako systemów sygnifikacji szcze-
gólnego rodzaju, innych niż język dyskursywny2. Za jeden z najbardziej
istotnych impulsów tego zwrotu uznał Mitchell „gramatologię” Jacques’a
Derridy, skoncentrowaną na nieredukowalnej do pojęciowego signifie, wi-
zualnej stronie tekstu, na materii śladów pisma. Ta i inne teorie uogólnia-
jące kategorię tekstualności dają asumpt do postawienia w nowym świetle
problematyki obrazu, tak by skonfrontować ją z wnioskami płynącymi z re-
wizji tradycyjnego, mimetycznego modelu reprezentacji językowej, a zara-
zem uwzględnić różnicę między obrazem a tekstem werbalnym. Powstaje
pytanie, czy i jak poststrukturabstyczne koncepcje tekstu dają się zastoso-
wać do analizy malarstwa jako szczególnego systemu przedstawiania.
W tej perspektywie, aczkolwiek zbaczając z linii rozważań Mitchella,
chciałbym zatrzymać się przy teorii intertekstualności, wskazać na wpisa-
ne w nią odniesienia do kwestii obrazu i malarstwa, a także zarysować
możliwość przyjęcia jej za instrument krytycznej reinterpretacji wysiłków
historii sztuki, mających na celu rozpoznanie genetycznych związków mię-
dzyobrazowych. Proponowany tutaj przeszczep zagadnień intertekstualno-
ści na grunt malarstwa różni się od operacji, którą podjęli Norman Bryson
i Mieke Bal, a która - najogólniej rzecz ujmując - była próbą przekroczenia
granic dzielących obrazy od tekstów. Redukowała ona specyfikę obrazowe-
go „pisma”, wprowadzającą wizualny idiom obrazu w grę czytelnych śla-
1 Artykuł ten powstał z fragmentów tekstu przygotowywanej książki na temat pro-
blemów badawczych wynikających z odniesienia teorii intertekstualności do malarstwa.
2 W.J.T. Mitchell, Picture Theory, Chicago 1994, s. 11-12, 16. Autor nawiązuje do ob-
serwacji Richarda Rorty’ego, zawartych w książce The Linguistic Tum: Recent Essays in
Philosophical Method, Chicago 1967.