Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (16.2005)

INTERTEKSTUALNOŚĆ I MALARSTWO

57

tu, otwarcie prezentują się jako pole sporu między funkcją komunikacyj-
ną a dekonstruującą komunikację, nieopanowaną sensoproduktywnoś-
cią, intertekstualną grą signifiance. Kristeva zaproponowała semanalizę
jako metodę semiotycznej penetracji tekstów, mającą na celu ukazanie
genotekstu na poziome nieświadomości fenotekstu. Oba poziomy uwa-
żała za nieoddzielne: praca znaczących przenika strukturę wypowiedzi
i tylko przez nią się przejawia55. Każdy tekst jest dwugłosem kontrolują-
cego swój przekaz podmiotu i umykającego tej kontroli, rozpraszającego
znaczenia, języka. Ambiwalentny stosunek między wypowiadającym się
podmiotem a językiem jego wypowiedzi, „immanetna dialogowość” czy
„podwójność” słów, które nigdy nie są własne, lecz pojawiają się na styku
między ,ja” i „innym”, wyklucza możliwość jednoznacznej identyfikacji
pewnych elementów tekstu jako głosu-monologu samego autora, przeka-
zującego swoją znaczeniową intencję, a niektórych jako odniesień do in-
nego lub jako cudzej, również monologowej, mowy56.
Semanaliza, wpisując badany tekst w sieć tekstów jemu współcze-
snych i uprzednich, jednocześnie afirmuje nieustanną, rozchwiewającą
stabilność struktury fenotekstu, pracę sensoproduktywną. Nie próbuje
więc reprodukować genotekstu jako przeszłości raz na zawsze powstałej,
już ostatecznie ukształtowanej struktury tekstowej, lecz raczej ponownie
uruchamia grę jej elementów znaczących we współczesnym horyzoncie
czytania, a tym samym stanowi przedłużenie procesu produkcji znaczeń
analizowanego tekstu. Autor analizy włącza się w jego dialogową pracę
jako kolejny głos, nieodróżnialny od tego, co rozgrywa się w „samym”
tekście, gdyż badany tekst znów nie jest sam, ustalony i skończony, lecz
powstaje we współpracy z badaczem-czytelnikiem, jako dwugłos tekstu
i uruchamiającego jego znaczenia, a zarazem ustanawiającego się w roli
podmiotu orientacji w tych znaczeniach, czytelnika. Podkreślał to w swo-
im komentarzu Graham Allen: „Kristeva (...) próbuje uchwycić w tym po-
dejściu wizję tekstów znajdujących się zawsze w stanie produkcji, a nie
będących produktami przeznaczonymi do szybkiej konsumpcji. Ta nowa
semanaliza rozpoznaje własną produktywną rolę w konstruowaniu
«przedmiotu» badań (...). Kristeva kładzie nacisk na fakt, że nie tylko
sam przedmiot badania znajduje się «w trakcie», w procesie bycia wytwa-
rzanym, ale także podmiot, autor, czytelnik czy analityk”57. W związku
55 Kristeva, Kilka problemów semiotyki literackiej, op. cit., s. 180, 187.
56 Na temat „ambiwalencji” i „immanentnej dialogowości” słów zob. J. Kristeva, Sło-
wo, dialog i powieść, op. cit.; Kristeva nawiązuje tu do koncepcji Bachtina, który posługi-
wał się pojęciem „słowa dwugłosowego”, „wewnętrznie zdialogizowanego”; zob. M. Bachtin,
Słowo w powieści, (w:) idem, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warsza-
wa 1982, s. 161-162. Por. M. Pfister, Koncepcje intertekstualności, przeł. M. Łukasiewicz,
„Pamiętnik Literacki” LXXXII, 1991, z. 4, s. 185-186.
57 G. Allen, Intertextuality, London 2000, s. 34. Podkreślenie oryginalne.