DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Kubiak, Szymon Piotr: Odbudowa modernizmu - modernizm odbudowy: Interbau, urbanistyka i architektura Berlina lat 50. XX wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28197#0100
98
SZYMON PIOTR KUBIAK
my kamienicy, stanowiły one próbę zerwania ze złą sławą „największego
na świecie miasta koszar do wynajęcia”3. Popularności zmodyfikowanych
niemieckich czynszówek wśród europejskich projektantów dowodzi zain-
teresowanie Le Corbusiera, który uwiecznił jedną z nich na fotografii
z 1910 roku4.
Jeszcze większy sukces - tym razem po obu stronach Oceanu -
odniosły reformatorskie pomysły Brytyjczyków. Wielokrotnie omawiana
w literaturze idea miast-ogrodów Ebenezera Howarda5, bazująca na
XVIII-wiecznej koncepcji Roberta Owena, do debaty nad nowoczesną ur-
banistyką wprowadziła angielską tradycję osiedli wolnostojących lub
szeregowych domków oraz obszernych założeń parkowych. Mniej lub
bardziej idealne przedmieścia-ogrody pojawiły się dość wcześnie w pru-
skiej stolicy (w 1902 roku powstała tam organizacja Deutsche Garten-
stadtgesellschaft); co więcej - niemieccy teoretycy i budowniczowie w du-
żej mierze przyczynili się do rozpropagowania tej koncepcji6. Jej roz-
winięciem stały się plany dla kilkudziesięciu osiedli mieszkaniowych
okresu Republiki Weimarskiej, z najpopularniejszą realizacją - pokazo-
wym Weissenhofsiedlung pod Stuttgartem z 1927 roku.
Zarówno pomysły francuskiego fourieryzmu, jak i te wprowadzone
przez Howarda stały się rzeczywistością właśnie w latach 20. i 30. XX
wieku, a ich ukoronowaniem były powszechnie znane badaczom archi-
tektury ustalenia tzw. Karty Ateńskiej (1933)7. Kolejną falę entuzjazmu
3 W. Hagemann, Das steinerne Berlin. Geschichte der grofłten Mietskasernenstadt der
Welt, Berlin 1930.
4 Zdjęcie przedstawia jedną z wcześniejszych „reformowanych” kamienic - dom przy
Grolmannstrasse 4/5 zaprojektowany przez Alberta Gessnera i wzniesiony w latach 1905-
1906. Fot. publ. przez: H. Geisert, Reformmodelle fur das stadtiche Wohnen, (w:) T. Sche-
er, J.P. Kleihues, P. Kahlfeldt (Hrsg.), Stadt der Architektur. Architektur der Stadt. Berlin
1900-2000, Berlin 2000, s. 47.
5 Bibliografię tematu zestawia praca A. Czyżewskiego, Trzewia Lewiatana. Antropo-
logiczna interpretacja utopii miasta-ogrodu, Kraków 2001.
6 Utworzenie Deutsche Gartenstadtgesellschaft wyprzedziło o rok pierwszą angielską
realizację Howardowskiego miasta-ogrodu w Letchworth. A. Cire, „Hinter der Weltstadt”:
Stćidtebau und Architektur der Landhauskolonien und Gartenstddte in der Berliner
Vororten vor 1914, (w:) T. Scheer, J.P. Kleihues, P. Kahlfeldt (Hrsg.), op. cit., s. 59;
A. Szczerski, 'Wzorce tożsamości. Recepcja sztuki brytyjskiej w Europie Środkowej około
roku 1900, Kraków 2000, passim, zwł. s. 136-143.
7 Decyzje zawarte w Karcie wypracowano podczas IV Kongresu Architektury Nowo-
czesnej (IV0 CIAM, 1933). Za autora dokumentu wydanego dopiero w zwartej formie
w 1943 roku (antydatowanego w posłowiu 1941) uznaje się francuską grupę CIAM. Tej
„anonimowej” publikacji towarzyszy jednak adres 35 rue de Sevres, a więc atelier Le
Corbusiera, wskazujący na autorstwo komentarzy. Zob.: P. Biegański, U źródeł architek-
tury współczesnej, Warszawa 1972, s. 438-458; P.G. Gerosa, Le Corbusier - Urbanisme et
mobilite, Basel, Stuttgart 1978, s. 177-190; T. Hilpert (Hrsg.), Le Corbusiers „Charta von
SZYMON PIOTR KUBIAK
my kamienicy, stanowiły one próbę zerwania ze złą sławą „największego
na świecie miasta koszar do wynajęcia”3. Popularności zmodyfikowanych
niemieckich czynszówek wśród europejskich projektantów dowodzi zain-
teresowanie Le Corbusiera, który uwiecznił jedną z nich na fotografii
z 1910 roku4.
Jeszcze większy sukces - tym razem po obu stronach Oceanu -
odniosły reformatorskie pomysły Brytyjczyków. Wielokrotnie omawiana
w literaturze idea miast-ogrodów Ebenezera Howarda5, bazująca na
XVIII-wiecznej koncepcji Roberta Owena, do debaty nad nowoczesną ur-
banistyką wprowadziła angielską tradycję osiedli wolnostojących lub
szeregowych domków oraz obszernych założeń parkowych. Mniej lub
bardziej idealne przedmieścia-ogrody pojawiły się dość wcześnie w pru-
skiej stolicy (w 1902 roku powstała tam organizacja Deutsche Garten-
stadtgesellschaft); co więcej - niemieccy teoretycy i budowniczowie w du-
żej mierze przyczynili się do rozpropagowania tej koncepcji6. Jej roz-
winięciem stały się plany dla kilkudziesięciu osiedli mieszkaniowych
okresu Republiki Weimarskiej, z najpopularniejszą realizacją - pokazo-
wym Weissenhofsiedlung pod Stuttgartem z 1927 roku.
Zarówno pomysły francuskiego fourieryzmu, jak i te wprowadzone
przez Howarda stały się rzeczywistością właśnie w latach 20. i 30. XX
wieku, a ich ukoronowaniem były powszechnie znane badaczom archi-
tektury ustalenia tzw. Karty Ateńskiej (1933)7. Kolejną falę entuzjazmu
3 W. Hagemann, Das steinerne Berlin. Geschichte der grofłten Mietskasernenstadt der
Welt, Berlin 1930.
4 Zdjęcie przedstawia jedną z wcześniejszych „reformowanych” kamienic - dom przy
Grolmannstrasse 4/5 zaprojektowany przez Alberta Gessnera i wzniesiony w latach 1905-
1906. Fot. publ. przez: H. Geisert, Reformmodelle fur das stadtiche Wohnen, (w:) T. Sche-
er, J.P. Kleihues, P. Kahlfeldt (Hrsg.), Stadt der Architektur. Architektur der Stadt. Berlin
1900-2000, Berlin 2000, s. 47.
5 Bibliografię tematu zestawia praca A. Czyżewskiego, Trzewia Lewiatana. Antropo-
logiczna interpretacja utopii miasta-ogrodu, Kraków 2001.
6 Utworzenie Deutsche Gartenstadtgesellschaft wyprzedziło o rok pierwszą angielską
realizację Howardowskiego miasta-ogrodu w Letchworth. A. Cire, „Hinter der Weltstadt”:
Stćidtebau und Architektur der Landhauskolonien und Gartenstddte in der Berliner
Vororten vor 1914, (w:) T. Scheer, J.P. Kleihues, P. Kahlfeldt (Hrsg.), op. cit., s. 59;
A. Szczerski, 'Wzorce tożsamości. Recepcja sztuki brytyjskiej w Europie Środkowej około
roku 1900, Kraków 2000, passim, zwł. s. 136-143.
7 Decyzje zawarte w Karcie wypracowano podczas IV Kongresu Architektury Nowo-
czesnej (IV0 CIAM, 1933). Za autora dokumentu wydanego dopiero w zwartej formie
w 1943 roku (antydatowanego w posłowiu 1941) uznaje się francuską grupę CIAM. Tej
„anonimowej” publikacji towarzyszy jednak adres 35 rue de Sevres, a więc atelier Le
Corbusiera, wskazujący na autorstwo komentarzy. Zob.: P. Biegański, U źródeł architek-
tury współczesnej, Warszawa 1972, s. 438-458; P.G. Gerosa, Le Corbusier - Urbanisme et
mobilite, Basel, Stuttgart 1978, s. 177-190; T. Hilpert (Hrsg.), Le Corbusiers „Charta von