Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (16.2005)

ODBUDOWA MODERNIZMU - MODERNIZM ODBUDOWY

99

dla całościowych koncepcji urbanistycznych, a właściwie „maksymalne
ekstremum” fali międzywojennej, wyzwoliły największe w dziejach znisz-
czenia europejskich miast, które dokonały się w czasie II wojny świato-
wej. Możliwości oparcia przedsięwzięć architektonicznych na radykal-
nych ideach kompozycji przestrzennej skierowały oczy projektantów
i decydentów ku postulatom dokumentu z 1933 roku: uwolnienia domów
mieszkalnych z tradycyjnej struktury pierzejowej, przebudowy tras ko-
munikacyjnych oraz wprowadzenia jak największej ilości światła i ziele-
ni w obręb centrów. Od Caracas po Marsylię i Berlin stanęły wówczas
ogromne „jednostki mieszkalne”, bliskie Familisterowi czy „domom z jed-
ną kuchnią”, a także kompleksy domków jednorodzinnych - zatopione w
parkach i rozświetlone promieniami słonecznymi. O ile jednak w więk-
szości krajów podobne architektoniczno-urbanistyczne kreacje po 1945
roku stanowiły niezależną w dużej mierze od ideologii kontynuację
przedwojennych praktyk, to dla Niemiec każda z nich uzyskiwała wy-
miar deklaracji politycznej.
Zarysowane we wstępie koncepcje wyzyskiwane także w głównej
niemieckiej metropolii w 1. połowie wieku odżyły ze wzmożoną siłą w
latach 50. Poniższa relacja zrekonstruuje odrodzenie socjalizujących idei
i modernistycznych form architektonicznych w Berlinie. Pomysły na
miasto (mieszkalnictwo) i ich realizacje reprezentować będą plan odbu-
dowy powojennej oraz największa inicjatywa architektoniczna RFN tej
dekady - Międzynarodowa Wystawa Budownictwa INTERBAU 1957.
Wskazana zostanie rola, jaką odegrały wówczas nawiązania do tradycji
awangardowych, uosabianych przez ważnych projektantów dawnej
Republiki Weimarskiej, a przede wszystkim międzynarodową elitę archi-
tektoniczną. I jedni, i drudzy zaprojektowali (oraz zrealizowali) dla
Berlina Zachodniego nowoczesne budowle w uniwersalnym moderni-
stycznym stylu, a trzecia, po Marsylii i Nantes, jednostka mieszkalna
Le Corbusiera urosła do rangi symbolu internacjonalizmu w zachodnio-
niemieckiej sztuce po II wojnie światowej.

I. BERLIŃSKI PLAN KOLEKTYWNY I ZAŁOŻENIE
URBANISTYCZNE HANSAVIERTEL
Niepewna sytuacja polityczna Berlina w latach przed wykształce-
niem się dwóch niemieckich państw (1949)* * 8 wpływała na obraz architek-

Athen”. Texte und Dokumente, Braunschweig, Wiesbaden 1988, passim; H. Syrkus, Ku
idei osiedla społecznego, Warszawa 1976, s. 142-148.
8 Zob. A. Wolff-Powęska (red.), Niemcy współczesne. Zarys encyklopedyczny, Poznań
1999, s. XII-XIII.