Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (16.2005)

ODBUDOWA MODERNIZMU - MODERNIZM ODBUDOWY

127

saviertel. Dawny Hansaplatz, gwiaździste skrzyżowanie ulic wypełnione
ścisłą zabudową o ostrych, skierowanych dośrodkowo narożnikach,
przemienił się na potrzeby INTERBAU w otwartą przestrzeń otoczoną
kilkoma 7-10-kondygnacyjnymi blokami. Herta Hammerbacher i Edvard
Jacobson ukształtowali ją jako rzadko zadrzewioną łąkę, której faliste
granice zapowiadają otwierający się na wschodzie park Tiergarten. Me-
talowa rzeźba-atom Hansa Uhlmanna72, symbolizująca nowoczesność,
otwartość, abstrakcję i technikę, pośredniczy między naturą i architek-
turą, wskazując na ich jednakową, „mikrofizyczną” strukturę. Tło dla
niej stanowi galeriowiec Oscara Soaresa Filho Niemeyera.
Brazylijski architekt, przygotowujący pod kierunkiem Le Corbusiera
koncepcje gmachu Ministerstwa Edukacji w Rio de Janeiro (1936), miał
sposobność zapoznać się z wokabularzem form stosowanych przez mi-
strza. Berliński blok Niemeyera - szalowana konstrukcja w całości zala-
na betonem (Ortbeton) - wykazuje, spośród wszystkich obiektów, najwię-
cej cech wspólnych Unitę d’Habitation: jako leżący prostopadłościan
„unoszony” jest przez dwa szeregi podpór (pilotis), uwalniając „kondy-
gnację powietrzną” od funkcji mieszkalnych. Podczas gdy krótsze, pół-
nocna i południowa, elewacje pozostają bez artykulacji architektonicznej,
w fasadzie zachodniej zagłębiają się identyczne loggie, podkreślające
warstwowy układ poszczególnych habitatów. Piąta kondygnacja jawi się
jako nieprzerwane okno wstęgowe, wyróżniające funkcjonalnie piętro
o przeznaczeniu komunalnym, „Contorno”73. Nietrudno wskazać elementy
charakterystyczne dla budynku. Podpory ukształtowane są bardziej prze-
strzennie niż pilotis berlińskiej jednostki mieszkalnej Le Corbusiera. Te
drugie stanowią płaskie płyty - przedłużenia poprzecznych ścian działo-
wych i w oglądzie długich elewacji odgrywają „same w sobie” niewielką
rolę. U Niemeyera odwrotnie: dwa rzeźbiarskie filary skupione w formę
litery V rozstawione są równolegle do płaszczyzny elewacji wschodniej
i zachodniej, pełniąc rolę nie tylko konstrukcyjną, ale i dekoracyjną. Pod-
pory te rozszerzają się jednocześnie ku dołowi, ilustrując napór ciężaru.
Porównywalną do reliefu Modulora dekoracyjną funkcję pełni ma-
sywny pas ściany wieńczący budowlę, który osłania kolejne wnętrze
o innym przeznaczeniu - magazyn pomyślany jako surogat tradycyjnych
piwnic. W kilku miejscach monotonia ściany przerwana jest wąskimi,
pionowymi lub poziomymi, okienkami-szczelinami. Wpuszczają one wy-
starczającą ilość światła, a jednocześnie tworzą mondrianowską kompozycję
72 Praca zajęła pierwsze miejsce w konkursie rzeźbiarskim towarzyszącym INTER-
BAU. G. Dolff-Bonekamper, op. cit., s. 51. Uhlmann był profesorem zachodnioberlińskiej
Akademii Sztuk Pięknych. Jego powojenne, abstrakcyjne kompozycje z blach nasuwały
bardzo często skojarzenia ze światem techniki, por.: A. Dulewicz, Encyklopedia sztuki
niemieckiej, Warszawa 2002, s. 449-450.
73 Interbau Berlin. Amtlicher Katalog..., s. 221.