Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (16.2005)

Jarosław Lublak

ARCHITEKTURA PAMIĘCI DANIELA LIBESKINDA

Według danych Yad Vashem w 1933 roku w Berlinie mieszkało
160 000 Żydów, co stanowiło jedną trzecią populacji tego narodu w Niem-
czech. 10 lat później w czerwcu 1943 roku Berlin został ogłoszony mia-
stem wolnym od Żydów (mimo że jak się szacuje, siedem tysięcy nadal
pozostawało w mieście)1. W czasie Holocaustu zginęło 55 000 berlińskich
Żydów.
W 1988 roku Senat Berlina Zachodniego rozpisał konkurs na rozbu-
dowę budynku Muzeum Berlińskiego o nowe skrzydło dla Oddziału Ży-
dowskiego. Zaproszony do konkursu architekt Daniel Libeskind, przy-
stępując do projektowania, poprosił Federalne Biuro Informacji w Bonn
o dane dotyczące berlińczyków wywiezionych z miasta. W odpowiedzi
otrzymał pocztą listę nazwisk, tworzącą dwutomowe wydawnictwo zaty-
tułowane Gedenkbuch2.
Mimo że projekt ten nie był poświęcony wyłącznie Holocaustowi,
a przeciwnie, pomieścić miał zbiory dotyczące całej historii berlińskich
Żydów, to jednak Zagłada określiła punkt widzenia architekta, jak i cały
projekt. Jeden z modeli dla rozbudowy Muzeum Berlińskiego najlepiej
oddaje tę zależność. W modelu tym podstawą, opoką dla budynków Mu-
zeum są kartki z Gedenkbuch.
Model, w którym podstawą jest lista nazwisk, lista utraconej obec-
ności, czy też lista nieobecnych stanowić może najlepszą figurę dla
wszystkich problemów, które Libeskind chciał podjąć w swoim projekcie.
Libeskind pisał:
Po pierwsze: niemożliwe jest zrozumienie historii Berlina bez zrozumienia
ogromnego intelektualnego, ekonomicznego i kulturowego wkładu ze strony ży-

1 Por. publikację internetową Shoah Resorce Center, Yad Vashem, (w:) http://www.-
yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%205995.pdf, 1 VI 2004.
2 D. Libeskind, Between the lines, (w:) Architecture in Transition: Between Decon-
struction and New Modernism, red. P. Noever, Prestel, Munich 1991, s. 66.