Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (16.2005)

160

JAROSŁAW LUB LAK

sły. Tam się odkłada też to, co sobie wyobrażamy pomniejszając czy powiększa-
jąc wrażenia zmysłowe, czy w jakikolwiek inny sposób je zmieniając, jak też in-
ne rzeczy, które oddajemy tam na przechowanie, by trwały dopóki nie wchłonie
i nie pogrzebie ich zapomnienie5.
Według św. Augustyna zatem pamięć jest strukturyzowana przez pewną
architektonikę, jej strukturę można zobrazować przez model architekto-
niczny. Architektura pałacu jest modelem, który określa porządek relacji
między poszczególnymi przedmiotami pamięci. Model ten opisuje pamięć
na poziomie relacji między ukonstytuowanymi przedmiotami - obraza-
mi, jak mówi św. Augustyn, czy znakami, jak powiedzielibyśmy dzisiaj,
które dają się pogrupować i rozmieścić w układzie określonym przez tę
nadrzędną strukturę. I dzięki temu włączeniu w uporządkowaną całość
zyskują znaczenie6.
Wprawdzie św. Augustyn mówił o pamięci jako o elemencie psychiki
ludzkiej, to jednak nic nie wydaje się dokładniejszą materializacją Augu-
stynowskiego modelu pamięci niż muzeum. Nie tylko dlatego, że ucieleś-
nia architektonikę tego modelu, ale też zasadę jego funkcjonowania.
Rzeczy zdeponowane w muzeum, według metafizycznego założenia i ide-
ału, powinny zostać zachowane na zawsze. Muzeum zachować ma na
wieczność nienaruszoną obecność tego, co w nim zostało złożone tak, aby
to zawsze być dostępne przypomnieniu czy świadomości. Muzeum, jako
instytucja pamięci, nadaje również znaczenie przechowywanym przed-
miotom.
Przystępując do projektowania nowego skrzydła dla Oddziału Ży-
dowskiego, Daniel Libeskind stanął zatem przed zadaniem zaprojektowa-
nia kształtu pamięci o historii berlińskich Żydów. I to w dodatku w kon-
frontacji z istniejącą już architekturą. Muzeum Berlińskie, od momentu
swojego powstania w 1969 roku, miało siedzibę w późnobarokowym
gmachu7 - w tzw. Collegienhaus z 1735 roku, którego projektantem był
Philipp Gerlach8. Gmach ten odpowiadał Augustynowskiemu modelowi
pamięci. Gdyby jego logika została rozszerzona na tragedię Holocaustu,
to Zagłada zostałaby połączona z egzystującą strukturą, jako jedno z ko-
lejnych wydarzeń w sekwencji, tworzącej tzw. historię XX wieku.
5 Święty Augustyn, Wyznania, przeł. Z. Kubiak, Instytut Wydawniczy PAX, Kraków
1987, s. 226. Por. też Yates, op. cit., s. 58-59.
6 Na kolejnym etapie analizy zjawiska pamięci Św. Augustyn utożsamia pamięć
z myśleniem jako zdolnością do gromadzenia i skupiania. Por. ibidem, s. 231-233.
7 H.F. Braun, The Jewish Museum in Berlin: Past - Present - Perspectiues, (w:) Da-
niel Libeskind: Jewish Museum Berlin, G+B Arts International, b.m.w. 1999, s. 107.
8 B. Schneider, Daniel Libeskind Jewish Museum. Berlin, Prestel, Munich-London-
New York 1999, s. 17.