Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (16.2005)

216

PAWEŁ POLIT

kształcili model refleksji, zgodnie z którym dzieło sztuki otwiera się na
otaczającą rzeczywistość i nabiera charakteru procesu. Celem niniej-
szego tekstu jest wyodrębnienie i opisanie tej tendencji, prowadzącej
do podważenia optycznego charakteru dzieła i co za tym idzie, wyjęcia go
spod zasięgu norm wynikających z modernistycznego paradygmatu
sztuki.

I

W swojej programowej rozprawie Unizm w malarstwie (1928) Wła-
dysław Strzemiński formułuje postulat jednolitej budowy dzieła, zgodny
ze słynną zasadą równowartości przestrzeni: „Każdy cm' obrazu jest tak
samo wartościowy i w takim samym stopniu bierze udział w budowie
obrazu”2. W istocie, w tekście tym antycypuje Strzemiński sformułowany
kilkanaście lat później przez Clementa Greenberga postulat autodefi-
niowania dyscypliny malarstwa przez podkreślanie stosowanymi przez
artystę rozwiązaniami kompozycyjnymi podstawowych własności malar-
skiego medium3. Podobnie jak Greenberg, proponuje Strzemiński zorien-
towanie konstrukcji dzieła na „dane przyrodzone obrazu (czworobok gra-
nic i płaskość powierzchni)”4, którego efektem jest „całkowite zrośnięcie
się kształtów ze sobą i z powierzchnią”5. Polski artysta podkreśla
optyczny charakter dzieła malarskiego - definiuje je jako „całość orga-
niczną wzrokową”6 - i jego wyizolowanie z porządku czasu, polegające,
zdaniem artysty, na Jednoczesności zjawiska przestrzenno-wzrokowe-
go”7. Pisał: „Obraz pozaczasowy, obraz operujący wyłącznie pojęciem
przestrzeni - jest celem naszych dążeń”8. W dwunastu kompozycjach
unistycznych Strzemińskiego z lat 1924-1929 i 1931-1934 wykluczeniu
potępianego przez artystę „barokowego dynamizmu” służy stosowanie
wzajemnie neutralnych kształtów i jednakowo rozjaśnionych barw. Po-
wierzchnie ośmiu z nich pokrywają drobne, niemal identyczne nawar-

2 W. Strzemiński, Unizm w malarstwie, (w:) Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picas-
sa, red. E. Grabska i H. Morawska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977,
s. 447.
3 Zob. C. Greenberg, Towards a Newer Laocoon, (w:) Partisan Reuiew, VII, no. 4, New
York, July-August 1940.
4 W. Strzemiński, Unizm w malarstwie, op. cit., s. 447.
5 Ibidem, s. 448.
6 W. Strzemiński, [O nowej sztuce], (w:) Pisma, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
Wrocław 1975, s. 18.
7 W. Strzemiński, Unizm w malarstwie, op. cit., s. 449.
8 Ibidem.