DOI Heft:
Fragmenty
DOI Artikel:Polit, Paweł: Odpowiedź Strzemińskiemu: idea jednolitości w twórczości polskich artystów konceptualnych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28197#0219
ODPOWIEDŹ STRZEMIŃSKIEMU. IDEA JEDNOLITOŚCI W TWÓRCZOŚCI POLSKICH ARTYSTÓW 217
stwienia pigmentu, kojarząc metodę pracy artysty z podejściem syste-
mowym. Prawo serii, metodycznego działania prowadzącego do powsta-
nia zbioru jednostek wpisanych w porządek powtórzenia wypowiada
pewien istotny sens projektu unistycznego: co najmniej równie ważna
jak poszczególne realizacje staje się tutaj sama idea jednolitości budowy.
Ten aspekt unizmu Strzemińskiego pozwala widzieć w nim antycypację
znacznie późniejszych propozycji artystów konceptualnych, zmierzają-
cych do wyabstrahowania sensu dzieła z jego konkretnych wcieleń.
Poszukiwania artystów neoawangardowych z końca lat 50. i z lat 60.,
które bezpośrednio poprzedzały w Polsce wyłonienie się postawy koncep-
tualnej, znamionuje tendencja do udosłownienia metafory biologicznej
obecnej w myśleniu Strzemińskiego. Uznanie przez niego dzieła malar-
skiego za „całość organiczną wzrokową” koresponduje w pracach arty-
stów z kręgu taszyzmu i malarstwa materii z biomorńzmem kształtów
i dążeniem do eksponowania naturalnych właściwości substancji nałożo-
nych na powierzchnię płótna. Te działania, zmierzające, odwrotnie niż
u Strzemińskiego, do dekompozycji obrazu, miały niekiedy na celu pod-
kreślenie jego statusu przedmiotowego, zintegrowanie go z zewnętrzną
rzeczywistością. Sensem poszukiwań Włodzimierza Borowskiego, artysty
z kręgu strukturalizmu9, było w tamtym okresie uwolnienie dzieła ma-
larskiego spod zasięgu zbędnych, jego zdaniem, konwencji odpowiedzial-
nych za powstawanie efektu iluzji optycznej. Chciał, jak się wyraził,
„tworzyć rzeczywistość organiczną”, którą kojarzył z pojęciem struktury;
„Struktura - zdefiniował jego sens - to powtarzające się elementy, które
są jak komórki. Komórki, które mają podobne cechy i dlatego żyją. Łą-
czenie tych komórek w różne układy tworzy strukturę”10. We wczesnych
obrazach Borowskiego nie ma wyróżnionych części; wpisana w tak poj-
mowaną strukturę zasadnicza równoważność i powtarzalność elementów
upoważnia go do zanegowania postulowanej jeszcze przez Strzemińskie-
go statycznej kompozycji dzieła i powiązanie go z pojęciem procesu. Jego
pierwsze, kojarzące się jeszcze z medium malarskim Artony (1958) przy-
ciągają wzrok widza blikami przemieszczającego się w ich obrębie świa-
tła; kolejne, powstające w pierwszej połowie lat 60., to nieforemne, wy-
konane z różnorodnych materiałów przemysłowych ąuasi-organiczne
obiekty, nie mieszczące się już w tradycyjnych kategoriach malarstwa
lub rzeźby.
9 Struturalizm był odmianą malarstwa abstrakcyjnego czerpiącą z doświadczeń ta-
szyzmu, action painting i malarstwa materii, rozwijaną przez artystów związanych z gru-
pą Zamek w Lublinie w latach 1956-60.
10 Struktura, Wyobraźnia, Wszechświat. O problemie strukturalizmu z Włodzimie-
rzem Borowskim rozmawia Luiza Nader, (w:) Grupa Zamek. Włodzimierz Borowski, ka-
talog wystawy, Muzeum Sztuki, Łódź 2002, s. 17.
stwienia pigmentu, kojarząc metodę pracy artysty z podejściem syste-
mowym. Prawo serii, metodycznego działania prowadzącego do powsta-
nia zbioru jednostek wpisanych w porządek powtórzenia wypowiada
pewien istotny sens projektu unistycznego: co najmniej równie ważna
jak poszczególne realizacje staje się tutaj sama idea jednolitości budowy.
Ten aspekt unizmu Strzemińskiego pozwala widzieć w nim antycypację
znacznie późniejszych propozycji artystów konceptualnych, zmierzają-
cych do wyabstrahowania sensu dzieła z jego konkretnych wcieleń.
Poszukiwania artystów neoawangardowych z końca lat 50. i z lat 60.,
które bezpośrednio poprzedzały w Polsce wyłonienie się postawy koncep-
tualnej, znamionuje tendencja do udosłownienia metafory biologicznej
obecnej w myśleniu Strzemińskiego. Uznanie przez niego dzieła malar-
skiego za „całość organiczną wzrokową” koresponduje w pracach arty-
stów z kręgu taszyzmu i malarstwa materii z biomorńzmem kształtów
i dążeniem do eksponowania naturalnych właściwości substancji nałożo-
nych na powierzchnię płótna. Te działania, zmierzające, odwrotnie niż
u Strzemińskiego, do dekompozycji obrazu, miały niekiedy na celu pod-
kreślenie jego statusu przedmiotowego, zintegrowanie go z zewnętrzną
rzeczywistością. Sensem poszukiwań Włodzimierza Borowskiego, artysty
z kręgu strukturalizmu9, było w tamtym okresie uwolnienie dzieła ma-
larskiego spod zasięgu zbędnych, jego zdaniem, konwencji odpowiedzial-
nych za powstawanie efektu iluzji optycznej. Chciał, jak się wyraził,
„tworzyć rzeczywistość organiczną”, którą kojarzył z pojęciem struktury;
„Struktura - zdefiniował jego sens - to powtarzające się elementy, które
są jak komórki. Komórki, które mają podobne cechy i dlatego żyją. Łą-
czenie tych komórek w różne układy tworzy strukturę”10. We wczesnych
obrazach Borowskiego nie ma wyróżnionych części; wpisana w tak poj-
mowaną strukturę zasadnicza równoważność i powtarzalność elementów
upoważnia go do zanegowania postulowanej jeszcze przez Strzemińskie-
go statycznej kompozycji dzieła i powiązanie go z pojęciem procesu. Jego
pierwsze, kojarzące się jeszcze z medium malarskim Artony (1958) przy-
ciągają wzrok widza blikami przemieszczającego się w ich obrębie świa-
tła; kolejne, powstające w pierwszej połowie lat 60., to nieforemne, wy-
konane z różnorodnych materiałów przemysłowych ąuasi-organiczne
obiekty, nie mieszczące się już w tradycyjnych kategoriach malarstwa
lub rzeźby.
9 Struturalizm był odmianą malarstwa abstrakcyjnego czerpiącą z doświadczeń ta-
szyzmu, action painting i malarstwa materii, rozwijaną przez artystów związanych z gru-
pą Zamek w Lublinie w latach 1956-60.
10 Struktura, Wyobraźnia, Wszechświat. O problemie strukturalizmu z Włodzimie-
rzem Borowskim rozmawia Luiza Nader, (w:) Grupa Zamek. Włodzimierz Borowski, ka-
talog wystawy, Muzeum Sztuki, Łódź 2002, s. 17.