DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Ratajczak, Tomasz: Podróże władcy i architektura: przebudowa królewskich rezydencji za panowania Zygmunta Starego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0007
ROZPRAWY
Tomasz Ratajczak
PODRÓŻE WŁADCY I ARCHITEKTURA.
PRZEBUDOWA KRÓLEWSKICH REZYDENCJI
ZA PANOWANIA ZYGMUNTA STAREGO
Podróże panującego były przez całe średniowiecze podstawowym spo-
sobem sprawowania władzy, umożliwiającym zachowanie równowagi po-
litycznej na podległym terytorium. Poziom ruchliwości dworu wpływał
na rozwój infrastruktury, umożliwiającej jego sprawne funkcjonowanie
w podróży. Taki system sprawowania władzy, właśnie ze względu na
częste przemieszczanie się dworu, nie wymagał istnienia rozbudowanych
zespołów rezydencjonalnych, lecz raczej sieci stacji służących jako krót-
koterminowe kwatery. Jednak w późnym średniowieczu na terenie całej
Europy można zaobserwować początki procesu stabilizacji przestrzennej
dworów monarszych, osiągającego swoje apogeum w XVII wieku i będą-
cego wyrazem przekształceń systemu sprawowania władzy w kierunku
absolutyzmu1. Konsekwencją tych przemian była m.in. budowa rezyden-
cji, spełniających funkcję siedziby władcy i jego dworu przez określony
czas, co wpływało na ich monumentalizację oraz komplikację układów
przestrzennych. Był to jeden z głównych impulsów wpływających na
rozwój europejskiej architektury rezydencjonalnej na przełomie średnio-
wiecza i nowożytności.
Rezydencja jest typem architektury mieszkalnej, w której istotną
rolę odgrywa reprezentacyjność pomieszczeń, podporządkowanych okreś-
lonej idei demonstracji władzy jednej osoby lub całego rodu2. W XV stu-
1 M. Wrede, Między Krakowem a Wilnem. Uwagi o ośrodkach władzy i podróżach
królewskich w XTV-XYII wieku, (w:) Arx felicitatis. Księga ku czci prof A. Rottermunda,
Warszawa 2001, s. 593-600.
2 T.J. Żuchowski, Pałac papieski na Watykanie od końca V" do początku XVI wieku.
Ceremoniał a ewolucja kompleksu rezydencjanalnego, Poznań 1999, passim; idem, Czy
istniał wzór rezydencji krzyżackiej, (w:) Arx felicitatis..., s. 81. Pojęcie rezydencji jest
obecnie szeroko dyskutowane wśród historyków, zwłaszcza w Niemczech, gdzie od kilku-
nastu lat działa prężnie Residenzen-Kommission, organizująca liczne sesje naukowe po-
Tomasz Ratajczak
PODRÓŻE WŁADCY I ARCHITEKTURA.
PRZEBUDOWA KRÓLEWSKICH REZYDENCJI
ZA PANOWANIA ZYGMUNTA STAREGO
Podróże panującego były przez całe średniowiecze podstawowym spo-
sobem sprawowania władzy, umożliwiającym zachowanie równowagi po-
litycznej na podległym terytorium. Poziom ruchliwości dworu wpływał
na rozwój infrastruktury, umożliwiającej jego sprawne funkcjonowanie
w podróży. Taki system sprawowania władzy, właśnie ze względu na
częste przemieszczanie się dworu, nie wymagał istnienia rozbudowanych
zespołów rezydencjonalnych, lecz raczej sieci stacji służących jako krót-
koterminowe kwatery. Jednak w późnym średniowieczu na terenie całej
Europy można zaobserwować początki procesu stabilizacji przestrzennej
dworów monarszych, osiągającego swoje apogeum w XVII wieku i będą-
cego wyrazem przekształceń systemu sprawowania władzy w kierunku
absolutyzmu1. Konsekwencją tych przemian była m.in. budowa rezyden-
cji, spełniających funkcję siedziby władcy i jego dworu przez określony
czas, co wpływało na ich monumentalizację oraz komplikację układów
przestrzennych. Był to jeden z głównych impulsów wpływających na
rozwój europejskiej architektury rezydencjonalnej na przełomie średnio-
wiecza i nowożytności.
Rezydencja jest typem architektury mieszkalnej, w której istotną
rolę odgrywa reprezentacyjność pomieszczeń, podporządkowanych okreś-
lonej idei demonstracji władzy jednej osoby lub całego rodu2. W XV stu-
1 M. Wrede, Między Krakowem a Wilnem. Uwagi o ośrodkach władzy i podróżach
królewskich w XTV-XYII wieku, (w:) Arx felicitatis. Księga ku czci prof A. Rottermunda,
Warszawa 2001, s. 593-600.
2 T.J. Żuchowski, Pałac papieski na Watykanie od końca V" do początku XVI wieku.
Ceremoniał a ewolucja kompleksu rezydencjanalnego, Poznań 1999, passim; idem, Czy
istniał wzór rezydencji krzyżackiej, (w:) Arx felicitatis..., s. 81. Pojęcie rezydencji jest
obecnie szeroko dyskutowane wśród historyków, zwłaszcza w Niemczech, gdzie od kilku-
nastu lat działa prężnie Residenzen-Kommission, organizująca liczne sesje naukowe po-