DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Ratajczak, Tomasz: Podróże władcy i architektura: przebudowa królewskich rezydencji za panowania Zygmunta Starego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0024
22
TOMASZ RATAJCZAK
W 1513 roku Zygmunt podjął decyzję o przebudowie gotyckiego zam-
ku sandomierskiego na nowoczesną rezydencję59. Nie wiadomo, w jakim
stanie zaawansowania znajdowała się budowa, gdy w 1521 roku przejął
ją wspominany już wcześniej, królewski architekt Benedykt, działający
równocześnie w Krakowie60. Ta część rezydencji sandomierskiej, ukoń-
czona w 1526 roku, niestety nie zachowała się do naszych czasów, jednak
badania archeologiczne oraz XVI-wieczne lustracje dóbr królewskich
pozwalają częściowo odtworzyć obraz monarszej siedziby. Do istniejącej
już budowli, wzniesionej jeszcze przez Kazimierza Wielkiego i zmoderni-
zowanej w drugiej połowie XV wieku, Benedykt dobudował dwukondy-
gnacyjny, jednotraktowy pałac, zaopatrzony w gotycko-renesansową ka-
mieniarkę, analogiczną do tej znanej z Wawelu, zachowaną niestety
jedynie w reliktach61. W tym czasie rozpoczęto też prace przy kolejnym
pałacu, dążąc podobnie jak w stołecznych rezydencjach do zamknięcia
zabudowy wokół wewnętrznego dziedzińca, jednak założenie to nie zo-
stało zrealizowane62. Rozplanowaniem oraz gotycko-renesansową styli-
styką nawiązywała rezydencja sandomierska do stołecznych ośrodków
polsko-litewskiego państwa, jedynie jej mniejsza skala, wyrażająca się
choćby w liczbie kondygnacji, świadczyła o tym, że Sandomierz nie był
głównym celem królewskich podróży, a jedynie miejscem postoju na dro-
dze z Krakowa do Wilna. Mimo wszystko znaczna skala inwestycji bu-
dowlanych w tym miejscu wynikała właśnie z tego, że Zygmunt w drodze
do jednej ze swych stolic, zatrzymywał się wraz z dworem na dłuższy
czas w Sandomierzu i traktował ten pałac jako ważną rezydencję, a nie
prostą stację, służącą jedynie do krótkiego wypoczynku w drodze.
Podobne znaczenie na starym szlaku Jagiełły miał zapewne także
pałac lubelski, przebudowany w latach dwudziestych XVI wieku, nieste-
59 Znane są dwa listy królewskie do kasztelana sandomierskiego. Pierwszy z 1513
roku, w którym monarcha poleca przygotować plany budowy i materiał, por. Acta Tomi-
ciana, 2, s. 169, oraz drugi, datowany rok później, w którym władca uprzedza, by nie
podejmować prac przed zaakceptowaniem przez niego planów budowy, por. Acta Tomicia-
na, 3, s. 69.
60 Bardzo możliwe, że Benedykt prowadził rozbudowę zamku sandomierskiego już
wcześniej. Nie ma na to jednak potwierdzenia w źródłach. Pierwsza wzmianka o jego
pobycie w Sandomierzu, pochodzi właśnie z 1521 roku.
61 Relikty detalu architektonicznego, są na tyle skromne, że wszelkie próby rekon-
strukcji pierwotnego wyglądu elewacji rezydencji sandomierskiej, należy traktować jedy-
nie jako hipotezy.
62 A. Miłobędzki, Zamek sandomierski, (w:) Studia sandomierskie. Materiały do
dziejów miasta Sandomierza i regionu sandomierskiego, red. T. Wąsowicz, J. Pazur, War-
szawa 1967, s. 245-286. Prace budowlane kontynuowano również za rządów Zygmunta
Augusta, podobnie jak w szeregu rezydencji królewskich, których przebudowę zainicjował
jego ojciec.
TOMASZ RATAJCZAK
W 1513 roku Zygmunt podjął decyzję o przebudowie gotyckiego zam-
ku sandomierskiego na nowoczesną rezydencję59. Nie wiadomo, w jakim
stanie zaawansowania znajdowała się budowa, gdy w 1521 roku przejął
ją wspominany już wcześniej, królewski architekt Benedykt, działający
równocześnie w Krakowie60. Ta część rezydencji sandomierskiej, ukoń-
czona w 1526 roku, niestety nie zachowała się do naszych czasów, jednak
badania archeologiczne oraz XVI-wieczne lustracje dóbr królewskich
pozwalają częściowo odtworzyć obraz monarszej siedziby. Do istniejącej
już budowli, wzniesionej jeszcze przez Kazimierza Wielkiego i zmoderni-
zowanej w drugiej połowie XV wieku, Benedykt dobudował dwukondy-
gnacyjny, jednotraktowy pałac, zaopatrzony w gotycko-renesansową ka-
mieniarkę, analogiczną do tej znanej z Wawelu, zachowaną niestety
jedynie w reliktach61. W tym czasie rozpoczęto też prace przy kolejnym
pałacu, dążąc podobnie jak w stołecznych rezydencjach do zamknięcia
zabudowy wokół wewnętrznego dziedzińca, jednak założenie to nie zo-
stało zrealizowane62. Rozplanowaniem oraz gotycko-renesansową styli-
styką nawiązywała rezydencja sandomierska do stołecznych ośrodków
polsko-litewskiego państwa, jedynie jej mniejsza skala, wyrażająca się
choćby w liczbie kondygnacji, świadczyła o tym, że Sandomierz nie był
głównym celem królewskich podróży, a jedynie miejscem postoju na dro-
dze z Krakowa do Wilna. Mimo wszystko znaczna skala inwestycji bu-
dowlanych w tym miejscu wynikała właśnie z tego, że Zygmunt w drodze
do jednej ze swych stolic, zatrzymywał się wraz z dworem na dłuższy
czas w Sandomierzu i traktował ten pałac jako ważną rezydencję, a nie
prostą stację, służącą jedynie do krótkiego wypoczynku w drodze.
Podobne znaczenie na starym szlaku Jagiełły miał zapewne także
pałac lubelski, przebudowany w latach dwudziestych XVI wieku, nieste-
59 Znane są dwa listy królewskie do kasztelana sandomierskiego. Pierwszy z 1513
roku, w którym monarcha poleca przygotować plany budowy i materiał, por. Acta Tomi-
ciana, 2, s. 169, oraz drugi, datowany rok później, w którym władca uprzedza, by nie
podejmować prac przed zaakceptowaniem przez niego planów budowy, por. Acta Tomicia-
na, 3, s. 69.
60 Bardzo możliwe, że Benedykt prowadził rozbudowę zamku sandomierskiego już
wcześniej. Nie ma na to jednak potwierdzenia w źródłach. Pierwsza wzmianka o jego
pobycie w Sandomierzu, pochodzi właśnie z 1521 roku.
61 Relikty detalu architektonicznego, są na tyle skromne, że wszelkie próby rekon-
strukcji pierwotnego wyglądu elewacji rezydencji sandomierskiej, należy traktować jedy-
nie jako hipotezy.
62 A. Miłobędzki, Zamek sandomierski, (w:) Studia sandomierskie. Materiały do
dziejów miasta Sandomierza i regionu sandomierskiego, red. T. Wąsowicz, J. Pazur, War-
szawa 1967, s. 245-286. Prace budowlane kontynuowano również za rządów Zygmunta
Augusta, podobnie jak w szeregu rezydencji królewskich, których przebudowę zainicjował
jego ojciec.