DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Ratajczak, Tomasz: Podróże władcy i architektura: przebudowa królewskich rezydencji za panowania Zygmunta Starego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0037
PODRÓŻE WŁADCY I ARCHITEKTURA
35
Baza rezydencjonalna ukształtowana za panowania Zygmunta Sta-
rego, została jeszcze bardziej zredukowana w trakcie rządów jego syna.
Zdecydowana większość królewskich rezydencji przestała gościć monar-
chę i jego dwór. Zygmunt August przesunął punkt ciężkości swojej po-
lityki znacznie na północ, angażując się w konflikt z carem Iwanem
Groźnym i dążąc do podporządkowania Inflant114. Stąd wynikały nie-
wątpliwie podejmowane przez niego przebudowy: dawnego zamku ksią-
żąt mazowieckich w Warszawie115, zamku Gasztołdów w Tykocinie116,
wzniesienie dworu w Knyszynie, który stał się ulubioną prywatną rezy-
dencją króla, oraz kontynuacja podjętej przez ojca rozbudowy zamku
wileńskiego. Związek z południowo-wschodnim kierunkiem polityki mia-
ły rozbudowy zamku we Lwowie oraz fortyfikacji Kamieńca Podolskiego.
Stopniowo do rangi stołecznej urastała Warszawa, a rezydencja królew-
ska w tym mieście stała się w XVII wieku główną siedzibą polskich mo-
narchów, funkcjonujących przy nich urzędów centralnych, jak i regular-
nie zbierającego się parlamentu.
THE MONARCH’S TRAVELS AND ARCHITECTURE. THE RECONSTRUCTION
OF ROYAL RESIDENCES IN THE TIMES OF SIGISMUNDUS THE OLD
Summary
One of the basie modes of the medieval execution of power were the ruler’s
travels which helped him or her keep the realm under control. The process of spatial
stabilization of monarchs’ courts, starting at the turn of the 15th century, brought
about significant changes in the architecture of royal residences. Castles, which
served as short-term ąuarters, were superseded by palaces which could serve as the
residences of the monarch and the court for a longer period of time. That resulted in
their growing size and complication of their spatial design.
In Poland the change of the modę of the execution of power from mobile to morę
stationary took place during the reign of the sons of Casimir the Jagiellonian: John
Olbracht, Alexander, and most of all Sigismundus I the Old. The monarchs traveled
less and less often, mainly just between Cracow and Vilnius, which resulted in
the expansion of their residences in those cities. Building huge palaces to provide
lodging for several hundred courtiers for a long time indicates also the beginning of
the early modern architecture in Poland.
Magnificent residences, still drawing on the heritage of the late gothic architec-
ture but finished with the Renaissance and gothic-Renaissance details, madę it pos-
114 M. Markiewicz, op. cit., s. 364-371.
115 J. Lileyko, Zamek warszawski. Rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypo-
spolitej 1569-1763, Warszawa 1984, s. 27-40.
116 Por. Leksykon zamków..., op. cit., s. 508-509.
35
Baza rezydencjonalna ukształtowana za panowania Zygmunta Sta-
rego, została jeszcze bardziej zredukowana w trakcie rządów jego syna.
Zdecydowana większość królewskich rezydencji przestała gościć monar-
chę i jego dwór. Zygmunt August przesunął punkt ciężkości swojej po-
lityki znacznie na północ, angażując się w konflikt z carem Iwanem
Groźnym i dążąc do podporządkowania Inflant114. Stąd wynikały nie-
wątpliwie podejmowane przez niego przebudowy: dawnego zamku ksią-
żąt mazowieckich w Warszawie115, zamku Gasztołdów w Tykocinie116,
wzniesienie dworu w Knyszynie, który stał się ulubioną prywatną rezy-
dencją króla, oraz kontynuacja podjętej przez ojca rozbudowy zamku
wileńskiego. Związek z południowo-wschodnim kierunkiem polityki mia-
ły rozbudowy zamku we Lwowie oraz fortyfikacji Kamieńca Podolskiego.
Stopniowo do rangi stołecznej urastała Warszawa, a rezydencja królew-
ska w tym mieście stała się w XVII wieku główną siedzibą polskich mo-
narchów, funkcjonujących przy nich urzędów centralnych, jak i regular-
nie zbierającego się parlamentu.
THE MONARCH’S TRAVELS AND ARCHITECTURE. THE RECONSTRUCTION
OF ROYAL RESIDENCES IN THE TIMES OF SIGISMUNDUS THE OLD
Summary
One of the basie modes of the medieval execution of power were the ruler’s
travels which helped him or her keep the realm under control. The process of spatial
stabilization of monarchs’ courts, starting at the turn of the 15th century, brought
about significant changes in the architecture of royal residences. Castles, which
served as short-term ąuarters, were superseded by palaces which could serve as the
residences of the monarch and the court for a longer period of time. That resulted in
their growing size and complication of their spatial design.
In Poland the change of the modę of the execution of power from mobile to morę
stationary took place during the reign of the sons of Casimir the Jagiellonian: John
Olbracht, Alexander, and most of all Sigismundus I the Old. The monarchs traveled
less and less often, mainly just between Cracow and Vilnius, which resulted in
the expansion of their residences in those cities. Building huge palaces to provide
lodging for several hundred courtiers for a long time indicates also the beginning of
the early modern architecture in Poland.
Magnificent residences, still drawing on the heritage of the late gothic architec-
ture but finished with the Renaissance and gothic-Renaissance details, madę it pos-
114 M. Markiewicz, op. cit., s. 364-371.
115 J. Lileyko, Zamek warszawski. Rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypo-
spolitej 1569-1763, Warszawa 1984, s. 27-40.
116 Por. Leksykon zamków..., op. cit., s. 508-509.