DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Korduba, Piotr: Z badań nad dawnym domem i zamieszkiwaniem mieszczańskim w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0043
Z BADAŃ NAD DAWNYM DOMEM I ZAMIESZKIWANIEM MIESZCZAŃSKIM W POLSCE
41
Mimo że od lat postuluje się zespolenie kryteriów zainteresowania
poszczególnych dyscyplin celem zbudowania kompleksowej refleksji nad
domem9, to w praktyce dochodzi do tego jedynie na gruncie bardzo ogól-
nych rozważań nad architekturą mieszkaniową i jej użytkowaniem10.
Istnieje zatem potrzeba wypracowania takiego warsztatu badań, który
pozwalałby na uchwycenie domu zarówno w jego warstwie materialnej
tzn. architektoniczno-artystycznej wraz z wyposażeniem oraz społeczno-
kulturowej. Efektem takich prac byłoby przedstawienie możliwie cało-
ściowego, kompletnego obrazu domu* 11.
W badaniach nad domem mieszczańskim dominują w historii sztuki
dwa tradycyjne nurty. Najstarszy z nich to nurt stylistyczny, dla którego
podstawą analizy są kryteria artystyczne12. To na ich podstawie porząd-
s. 172-178; U.C. Pallach, Materielle Kultur und Mentalitaten im 18. Jahrhundert. Wirtschaft-
liche Entwicklung und politisch-sozialer Funktionswandel des Luxus in Frankreich und im
Alten Reich am Ende des Ancien Regime, Miinchen 1987; A. Klonder, Wszystka spóścizna
w Bogu spoczywająca. Majątek ruchomy zwykłych mieszkańców Elbląga i Gdańska w XVII
wieku, Warszawa 2000. Badania nad kulturą materialną domu, choć nie poruszają za-
zwyczaj zagadnień związanych z architekturą, to jednak koncentrując się na rekonstruk-
cji materialnego wymiaru dawnej codzienności, przybliżają zjawisko zamieszkiwania.
9 M. Arszyński, Problematyka badawcza domów mieszczańskich i jej związki z ba-
daniami i pracami konserwacyjnymi, (w:) Dzieło sztuki i zabytek, red. K. Nowiński, War-
szawa 1976, s. 114-125; A. Miłobędzki Mieszczański dom Europy północnej - parę uwag
o metodzie badania, (w:) Kamienica w krajach Europy Północnej, red. M.J. Sołtysik,
Gdańsk 2004, s. 89-95; U. Sowina, Średniowieczny dom..., s. 10-11; J. Piekalski, Rola
archeologii w badaniach początków średniowiecznego domu mieszczańskiego w Europie
centralnej, (w:) Dom w mieście..., s. 52-52; idem, Wczesne domy mieszczan w Europie Środ-
kowej. Geneza - funkcja - forma, Wrocław 2004.
10 W. Rybczyński, Dom, krótka historia idei, Gdańsk 1996; C. Norberg-Schulz, Bycie,
przestrzeń i architektura, Warszawa 2000; J. A. Włodarczyk, Żyć znaczy mieszkać. Dom
mieszkalny na granicy stuleci, Tychy 2004.
11 Istnieją już pewne bardzo pozytywne przykłady takich opracowań, F. Kaspar,
Bauen und Wohnen in einer alten Hansestadt. Zur Nutzung von Wohnbauten zwischen
16. und 19. Jahrhundert, dargestellt am Beispiel der Stadt Lemgo, Munster 1985;
M. Sprenger, Bilrgerhduser und Adelshófe in Rinteln. Bau- und sozialgeschichtliche
Untersuchungen zur friihneuzeitlichen Hausformen im mittleren Weserraum, Marburg
1995; J. Loughman, J. M. Montias, Public and Prioate Spaces. Works of Art in Seven-
teenth-Century Dutch Houses, Zwolle 2000; K. Kodres, Kamienica w Tallinie (Rewlu) w
XVII i XVIII stuleciu. Architektura, plan, wnętrze, wystrój, (w:) Kamienica..., s. 114-135.
W tym kierunku zmierzają również niektóre badania prowadzone nad domami mieszczań-
skimi na terenie obecnej Polski, zob. W. Brzezowski, Dom mieszkalny we Wrocławiu
w okresie baroku, Wrocław 2005; P. Korduba, O kamienicach przyrynkowych, „Kronika
Miasta Poznania”, 2003, 2, s. 87-117; idem, Patrycjuszowski dom... (2005).
12 Por. przypis nr 2 oraz np. J. Stankiewicz, Lwi Zamek - renesansowa kamienica
gdańska, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” (dalej „KAiU”), I, 1956, z. 4, s. 349-370;
M. Majewski, Kamienica mieszczańska w Stargardzie Szczecińskim w XIV-XVIII wieku,
(w:) Kamienica..., s. 162-179.
41
Mimo że od lat postuluje się zespolenie kryteriów zainteresowania
poszczególnych dyscyplin celem zbudowania kompleksowej refleksji nad
domem9, to w praktyce dochodzi do tego jedynie na gruncie bardzo ogól-
nych rozważań nad architekturą mieszkaniową i jej użytkowaniem10.
Istnieje zatem potrzeba wypracowania takiego warsztatu badań, który
pozwalałby na uchwycenie domu zarówno w jego warstwie materialnej
tzn. architektoniczno-artystycznej wraz z wyposażeniem oraz społeczno-
kulturowej. Efektem takich prac byłoby przedstawienie możliwie cało-
ściowego, kompletnego obrazu domu* 11.
W badaniach nad domem mieszczańskim dominują w historii sztuki
dwa tradycyjne nurty. Najstarszy z nich to nurt stylistyczny, dla którego
podstawą analizy są kryteria artystyczne12. To na ich podstawie porząd-
s. 172-178; U.C. Pallach, Materielle Kultur und Mentalitaten im 18. Jahrhundert. Wirtschaft-
liche Entwicklung und politisch-sozialer Funktionswandel des Luxus in Frankreich und im
Alten Reich am Ende des Ancien Regime, Miinchen 1987; A. Klonder, Wszystka spóścizna
w Bogu spoczywająca. Majątek ruchomy zwykłych mieszkańców Elbląga i Gdańska w XVII
wieku, Warszawa 2000. Badania nad kulturą materialną domu, choć nie poruszają za-
zwyczaj zagadnień związanych z architekturą, to jednak koncentrując się na rekonstruk-
cji materialnego wymiaru dawnej codzienności, przybliżają zjawisko zamieszkiwania.
9 M. Arszyński, Problematyka badawcza domów mieszczańskich i jej związki z ba-
daniami i pracami konserwacyjnymi, (w:) Dzieło sztuki i zabytek, red. K. Nowiński, War-
szawa 1976, s. 114-125; A. Miłobędzki Mieszczański dom Europy północnej - parę uwag
o metodzie badania, (w:) Kamienica w krajach Europy Północnej, red. M.J. Sołtysik,
Gdańsk 2004, s. 89-95; U. Sowina, Średniowieczny dom..., s. 10-11; J. Piekalski, Rola
archeologii w badaniach początków średniowiecznego domu mieszczańskiego w Europie
centralnej, (w:) Dom w mieście..., s. 52-52; idem, Wczesne domy mieszczan w Europie Środ-
kowej. Geneza - funkcja - forma, Wrocław 2004.
10 W. Rybczyński, Dom, krótka historia idei, Gdańsk 1996; C. Norberg-Schulz, Bycie,
przestrzeń i architektura, Warszawa 2000; J. A. Włodarczyk, Żyć znaczy mieszkać. Dom
mieszkalny na granicy stuleci, Tychy 2004.
11 Istnieją już pewne bardzo pozytywne przykłady takich opracowań, F. Kaspar,
Bauen und Wohnen in einer alten Hansestadt. Zur Nutzung von Wohnbauten zwischen
16. und 19. Jahrhundert, dargestellt am Beispiel der Stadt Lemgo, Munster 1985;
M. Sprenger, Bilrgerhduser und Adelshófe in Rinteln. Bau- und sozialgeschichtliche
Untersuchungen zur friihneuzeitlichen Hausformen im mittleren Weserraum, Marburg
1995; J. Loughman, J. M. Montias, Public and Prioate Spaces. Works of Art in Seven-
teenth-Century Dutch Houses, Zwolle 2000; K. Kodres, Kamienica w Tallinie (Rewlu) w
XVII i XVIII stuleciu. Architektura, plan, wnętrze, wystrój, (w:) Kamienica..., s. 114-135.
W tym kierunku zmierzają również niektóre badania prowadzone nad domami mieszczań-
skimi na terenie obecnej Polski, zob. W. Brzezowski, Dom mieszkalny we Wrocławiu
w okresie baroku, Wrocław 2005; P. Korduba, O kamienicach przyrynkowych, „Kronika
Miasta Poznania”, 2003, 2, s. 87-117; idem, Patrycjuszowski dom... (2005).
12 Por. przypis nr 2 oraz np. J. Stankiewicz, Lwi Zamek - renesansowa kamienica
gdańska, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” (dalej „KAiU”), I, 1956, z. 4, s. 349-370;
M. Majewski, Kamienica mieszczańska w Stargardzie Szczecińskim w XIV-XVIII wieku,
(w:) Kamienica..., s. 162-179.