DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kasperowicz, Ryszard: Historia sztuki i uczniowie z Sais: o związkach historii sztuki i historii idei
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29068#0047
RYSZARD KASPEROWICZ
HISTORIA SZTUKI I UCZNIOWIE Z SAIS.
O ZWIĄZKACH HISTORII SZTUKI I HISTORII IDEI
Jeden z najpiękniejszych tekstów wczesnego romantyzmu niemiec-
kiego, Uczniowie z Sais Novalisa, opowiada o sposobach docierania do
tajemniczego, cudownego pisma natury, hierogliticznego wzoru widocz-
nego wszędzie: „na skrzydłach ptaków, na skorupkach jaj, w chmurach,
w płatkach śniegu, w kryształach i skamielinach, na zamarzniętych wo-
dach, we wnętrzu i na powierzchni gór, w roślinach, zwierzętach i lu-
dziach, gwiazdach na niebie, w plastrach smoły i szklanych szybach, kie-
dy dotykamy ich i je gładzimy, w opiłkach układających się wokół
magnezu, oraz w osobliwych przypadkach i zbiegach okoliczności". Przed
ludzką myślą, ożywioną uczuciem, oszlifowaną zmysłem moralnym, ja-
śnieje szereg dróg, prowadzących do poznania misteryjnego powiązania
wszystkich form natury i człowieczego wnętrza, do uchwycenia owej
wzajemnej sympatii i wielkiej jednorodności sił natury. Wgląd w całość,
wolność i nastrój natury może dokonać się poprzez „opis wewnętrznych
dziejów świata", zaś do tego powołany jest tak poeta, jak i historyk,
„znający dzieje natury i świata, tej wielkiej sceny jej dziejów", który „po-
strzega jej znaczenia i proroczo je obwieszcza"*. Poznanie siebie w blisko-
ści z naturą jest zapowiedzią „prawdziwej Ewangelii", pojednania natury
i historii, początkiem mistycznej jedni.
i Novalis, UczfMOMJte z Sais. Proza /iiozo/icz7m - stadia - /rag77M77ty, wybrał, przełożył,
wstępem i przypisami opatrzył J. Prokopiuk, Warszwa 1984, ss. 50, 76. Bardzo obszerna
literatura poświęcona jest zarówno rozumieniu natury, jak i historii w pismach Novalisa.
Zob. o tym klasyczna rozprawa: H.-J. Mahl, Die Mee des guMe77e77, Zeitaife7*s Ì77ì Wer/: des
Nooaiis. StMciien zar Wese7ì&estÌ7n7nM7ìg Gier /rüAro77!a77tiscAe77 Utopie H77<7 za i/treTł :e?ee7i-
gesc/hcAtPcAeTr VoraMsseizM77ge7ł, Heidelberg 1965. Por. także wstęp (tam bibliografia) do:
Novalis (Friedrich von Hardenberg), De7ł7yA non OfterGÜnge77, przełożyli i opracowali
E. Szymani i W. Kunicki, Wrocław-Warszawa-Kraków 2003. Bardzo dobre ogólne opraco-
wanie: H. Uerlings, Aiooaiis. Lite7*atMrstMciiM7W, Stuttgart 1998.
HISTORIA SZTUKI I UCZNIOWIE Z SAIS.
O ZWIĄZKACH HISTORII SZTUKI I HISTORII IDEI
Jeden z najpiękniejszych tekstów wczesnego romantyzmu niemiec-
kiego, Uczniowie z Sais Novalisa, opowiada o sposobach docierania do
tajemniczego, cudownego pisma natury, hierogliticznego wzoru widocz-
nego wszędzie: „na skrzydłach ptaków, na skorupkach jaj, w chmurach,
w płatkach śniegu, w kryształach i skamielinach, na zamarzniętych wo-
dach, we wnętrzu i na powierzchni gór, w roślinach, zwierzętach i lu-
dziach, gwiazdach na niebie, w plastrach smoły i szklanych szybach, kie-
dy dotykamy ich i je gładzimy, w opiłkach układających się wokół
magnezu, oraz w osobliwych przypadkach i zbiegach okoliczności". Przed
ludzką myślą, ożywioną uczuciem, oszlifowaną zmysłem moralnym, ja-
śnieje szereg dróg, prowadzących do poznania misteryjnego powiązania
wszystkich form natury i człowieczego wnętrza, do uchwycenia owej
wzajemnej sympatii i wielkiej jednorodności sił natury. Wgląd w całość,
wolność i nastrój natury może dokonać się poprzez „opis wewnętrznych
dziejów świata", zaś do tego powołany jest tak poeta, jak i historyk,
„znający dzieje natury i świata, tej wielkiej sceny jej dziejów", który „po-
strzega jej znaczenia i proroczo je obwieszcza"*. Poznanie siebie w blisko-
ści z naturą jest zapowiedzią „prawdziwej Ewangelii", pojednania natury
i historii, początkiem mistycznej jedni.
i Novalis, UczfMOMJte z Sais. Proza /iiozo/icz7m - stadia - /rag77M77ty, wybrał, przełożył,
wstępem i przypisami opatrzył J. Prokopiuk, Warszwa 1984, ss. 50, 76. Bardzo obszerna
literatura poświęcona jest zarówno rozumieniu natury, jak i historii w pismach Novalisa.
Zob. o tym klasyczna rozprawa: H.-J. Mahl, Die Mee des guMe77e77, Zeitaife7*s Ì77ì Wer/: des
Nooaiis. StMciien zar Wese7ì&estÌ7n7nM7ìg Gier /rüAro77!a77tiscAe77 Utopie H77<7 za i/treTł :e?ee7i-
gesc/hcAtPcAeTr VoraMsseizM77ge7ł, Heidelberg 1965. Por. także wstęp (tam bibliografia) do:
Novalis (Friedrich von Hardenberg), De7ł7yA non OfterGÜnge77, przełożyli i opracowali
E. Szymani i W. Kunicki, Wrocław-Warszawa-Kraków 2003. Bardzo dobre ogólne opraco-
wanie: H. Uerlings, Aiooaiis. Lite7*atMrstMciiM7W, Stuttgart 1998.