DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Turowski, Andrzej: Fenomen nieostrości
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29068#0085
FENOMEN NIEOSTROŚCI
81
konserwatywne wszelkie związki łączące drogi życiowe artystów na ob-
rzeżach Europy w lokalnych tradycjach i przegranych historiach.
Nieco inaczej wyglądała Europa Środkowa w diasporach, w emi-
granckich centrach sztuki nowoczesnej i żydowskich gettach. Wędrujący
po świecie artyści środkowoeuropejscy spotykali się wielokrotnie w po-
nadnarodowych konfiguracjach w europejskich stolicach. To oni two-
rzyli EcoZe Je Paris, inicjowali zurychski dadaizm, uczyli w Bauhausie,
mieszkali w Berlinie i Paryżu, a wpisując się nie bez trudności w środo-
wiska miejscowych twórców, rozpoznawani byli jako przybywający skądś
obcy, przynoszący ze sobą dziwną inność. Mogła to być tylko ekspresja,
czasem zarzewie rewolucji, częściej uniwersalna utopia. W ich życie Eu-
ropa Środkowa wpisywała się niejako nazwa geograficzna, ale wspólnota
doświadczenia miejsca opuszczonego, którego granice, choć konkretne,
miały mentalny charakter. Rozciągały się w przestrzeni ich biografii,
choć nie tworzyły już odrębnej sztuki rozpływającej się wśród powszech-
nych trendów i poetyk.
Biografia artysty środkowoeuropejskiego była biografią przebiegają-
cą w poprzek historii, wymykała się miejscu, chronologii, obejmowała
różne tereny, mieściła się w odmiennych czasach. Była biografią zdezin-
tegrowaną.
II. TOPOGRAFIA ROZPROSZENIA
Problemy geopolityczne Europy Środkowej są wystarczająco znane,
aby nie powracać w szczegółach do niezakończonych sporów o przebieg
granic historycznych, etnicznych i państwowych krajów i ludów je za-
mieszkujących. Modernizm tej części Europy można wręcz utożsamiać
z kartograficznymi procesami kształtowania się mapy a nie geografią
krajobrazu. Nie są to zjawiska górotwórcze zmieniające historyczny pej-
zaż, nie jest to erupcja społecznych wulkanów, raczej procesy obwarowy-
wania, dzieje waśni, w których walka o miedzę przybierała często groźny
charakter. Dlatego mówiąc o Europie Środkowej, chętniej posługuję się
pojęciem topografii, pod którą rozumiem wytyczanie i oznaczanie miejsc
w terenie, przebieg dróg i rozmieszczenie stref zabudowań niż geografii
będącej opisem ziemi i jej przestrzennego zróżnicowania.
Musimy jednak najpierw zdać sobie sprawę, co mamy na myśli, nie-
ważne czy z geograficznego, czy topograficznego punktu widzenia, gdy
mówimy o Europie Środkowej. Czy jej wielka przestrzeń rozciąga się
z północy na południe od Bałtyku po Bałkany, a ze wschodu na zachód od
Dniepru i Morza Czarnego do Adriatyku, po Dunaj, Łabę i Odrę? A może
jeszcze dalej po morze Północne i Ren? Czy też obejmuje ona jedynie
81
konserwatywne wszelkie związki łączące drogi życiowe artystów na ob-
rzeżach Europy w lokalnych tradycjach i przegranych historiach.
Nieco inaczej wyglądała Europa Środkowa w diasporach, w emi-
granckich centrach sztuki nowoczesnej i żydowskich gettach. Wędrujący
po świecie artyści środkowoeuropejscy spotykali się wielokrotnie w po-
nadnarodowych konfiguracjach w europejskich stolicach. To oni two-
rzyli EcoZe Je Paris, inicjowali zurychski dadaizm, uczyli w Bauhausie,
mieszkali w Berlinie i Paryżu, a wpisując się nie bez trudności w środo-
wiska miejscowych twórców, rozpoznawani byli jako przybywający skądś
obcy, przynoszący ze sobą dziwną inność. Mogła to być tylko ekspresja,
czasem zarzewie rewolucji, częściej uniwersalna utopia. W ich życie Eu-
ropa Środkowa wpisywała się niejako nazwa geograficzna, ale wspólnota
doświadczenia miejsca opuszczonego, którego granice, choć konkretne,
miały mentalny charakter. Rozciągały się w przestrzeni ich biografii,
choć nie tworzyły już odrębnej sztuki rozpływającej się wśród powszech-
nych trendów i poetyk.
Biografia artysty środkowoeuropejskiego była biografią przebiegają-
cą w poprzek historii, wymykała się miejscu, chronologii, obejmowała
różne tereny, mieściła się w odmiennych czasach. Była biografią zdezin-
tegrowaną.
II. TOPOGRAFIA ROZPROSZENIA
Problemy geopolityczne Europy Środkowej są wystarczająco znane,
aby nie powracać w szczegółach do niezakończonych sporów o przebieg
granic historycznych, etnicznych i państwowych krajów i ludów je za-
mieszkujących. Modernizm tej części Europy można wręcz utożsamiać
z kartograficznymi procesami kształtowania się mapy a nie geografią
krajobrazu. Nie są to zjawiska górotwórcze zmieniające historyczny pej-
zaż, nie jest to erupcja społecznych wulkanów, raczej procesy obwarowy-
wania, dzieje waśni, w których walka o miedzę przybierała często groźny
charakter. Dlatego mówiąc o Europie Środkowej, chętniej posługuję się
pojęciem topografii, pod którą rozumiem wytyczanie i oznaczanie miejsc
w terenie, przebieg dróg i rozmieszczenie stref zabudowań niż geografii
będącej opisem ziemi i jej przestrzennego zróżnicowania.
Musimy jednak najpierw zdać sobie sprawę, co mamy na myśli, nie-
ważne czy z geograficznego, czy topograficznego punktu widzenia, gdy
mówimy o Europie Środkowej. Czy jej wielka przestrzeń rozciąga się
z północy na południe od Bałtyku po Bałkany, a ze wschodu na zachód od
Dniepru i Morza Czarnego do Adriatyku, po Dunaj, Łabę i Odrę? A może
jeszcze dalej po morze Północne i Ren? Czy też obejmuje ona jedynie