Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (21.2010)

OMÓWIENIE

229

WPŁYW TEORII SZTUKI NA ZMIANY ZNACZENIA TERMINU
ORNAMENT
Zmianom znaczenia terminu ornament oraz historii stylów orna-
mentalnych od czasów antycznych towarzyszyła refleksja teoretyczna.
Ponieważ najczęstszym obszarem zastosowania ornamentu były monu-
mentalne budowle, sarkofagi, urny i wazy, teoria ornamentu związana
została z myślą architektoniczną, której początków należy upatrywać
w dziele Dziesięć ^sięg o arc/iiie^iMrze (około 33-14 p.Ch.) autorstwa
Witruwiusza.
Ten starożytny pisarz jako pierwszy powiązał konkretne aspekty re-
guł sztuki z antyczną retoryką, gdyż wszelkie ozdoby (omaizzs, or/m/ne/^-
in) rozumiał w kontekście ich odpowiedniego zastosowania (heco/izm).
Można więc przyjąć, że za jego sprawą nastąpiło przeniesienie termino-
logii retorycznej na język z zakresu sztuki, pamiętając jednak o tym, że
Witruwiusz użył słowa ornamenin tylko dwa razy w księdze czwartej,
dla nazwania belkowania (o/Ymmiento cohi77mnrn7?7) oraz wspierających
go figur Kariatyd i Persów (do XVIII wieku nazywano tak figury atlan-
tów). Co istotne, do omomm/hn co/i777777ari7777 nie włączył on kolumn. Po-
mimo że nie dokonał teoretycznego uzasadnienia dla takiego podziału,
oddzielił kolumnę od ornamentu, który postrzegał jako autonomiczną
formę, niezależną od konstrukcji budowli^.
Według Witruwiusza dzieła architektury musiały spełniać trzy
podstawowe warunki: /bwiAas (stabilność), MhYiYns (użyteczność) oraz
reTmsórs (piękno). O tym czy budowlę można było uznać za piękną decy-
dowały: odpowiedni stosunek modułów (orhiYmńh), odpowiednie roz-
dysponowanie poszczególnych partii budowli (oósposiho), harmonia
w proporcjach (eMry^/nnia), symetria (sy7??77TeNm) oraz dopasowanie cha-
rakteru budowli do możliwości i oczekiwań właściciela (hisNiói/Yio).
Równie ważnym elementem świadczącym o pięknie był też bezbłędny
wygląd budowli (<Yecor), podporządkowany zasadom <Yeco7*777?7. Wyrażał
się on przede wszystkim w odpowiednim wyborze i sposobie zastosowa-
nia zewnętrznych ozdób, opartym na harmonii i proporcjach.
W późniejszych czasach słowo hecor często stosowane było zamien-
nie, acz nieprecyzyjnie, z terminami 07'7m7?7e7iY i hccorMTn. Tymczasem
miało ono inne znaczenie, a mianowicie: dopasowanie dzieła do warun-
ków klimatyczno-geologicznych oraz przyszłej funkcji, realizowane przez
użycie jednego z trzech porządków architektonicznych (ge7m7Yx) wraz
z przypisanymi im ornamentamiN Najważniejszym elementem porząd-

26 B. Evers, op. cit., s. 15-20.
27 G. Irmscher, OrymmeTiO.., op. cit., s. 31-34.