Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (21.2010)

OMÓWIENIE

231

Do najważniejszych teoretyków ornamentu XVI wieku należy Seba-
stiano Serłio, który przejął zarówno pomysły Witruwiusza, jak i modyfi-
kacje poczynione przez Albertiego3i. W przedmowie do czwartej, choć
wydanej jako pierwszej, księgi swojego traktatu ń!e,go/e genemA hi nrcAń
soprn /e manierg ńggR ech/ici f..J (Wenecja 1537) uznał
kolumnę za najważniejszy ornament i miejsce prezentacji dla innych
ornamentów. Dodał też do trzech podstawowych porządków architekto-
nicznych Witruwiusza dwa nowe, określając dokładnie ich formę, pro-
porcję i towarzyszące ornamenty. Co istotne, poszerzył porównania
porządków architektonicznych opisanych przez Witruwiusza (do ciała
ludzkiego, płci, geograficznego i historycznego pochodzenia) o znaczenia
uzupełniające - bóstwa, chrześcijańskich bogów, świętych oraz status
społeczny - wzmacniając tym samym symboliczną funkcję kolumny,
a w związku z tym samego ornamentu32.
Czwarta księga Serlia jest w rzeczy samej rodzajem wzornika pre-
zentującego fragmenty architektury, ale przede wszystkim wszystkie
porządki architektoniczne, któremu towarzyszą rozbudowane komenta-
rze. Pomysł okazał się bardzo atrakcyjny i publikacja Serlia wyznaczyła
początek całej serii podobnych wydań, nazywanych później w języku
niemieckim SaM/enóńcńerSS, które ukazywały się drukiem od około poło-
wy XVI wieku, głównie we Włoszech (Jacomo Barozzi da Vignola34),
Francji (Philibert Delorme^s), Niemczech (Wendel Dietterlinss, Gabriel
KrammeN?) i Niderlandach (Vredeman de Vries38). W zależności od kra-
ju zmieniano w nich proporcje kolumn, typy i miejsca zastosowania or-
namentów. Jednak we wszystkich edycjach kolumny były traktowane
zarówno jako elementy konstrukcyjne, jak i ornamenty.

3^ J. Kowalczyk, op. cit., s. 28-67.
32 A.A. Payne, op. cit., s. 113-143.
33 E. Forssman, S'7777/e 77777/ Or77<27?ig7i/. 8/177/7077 277777 P7*oó/e7?7 </es /t7a7i7g7'7S 777i7s 777 7/077
7707YÓ'scAc77 877i7/g7i/777c/ier MT7(7 Vor/<2ge6/(2//o7'77 7/es 76. 7777(7 77. c/a/7r/77777<7g7'7s, Stockholm
1956.
34 J. Barozzi da Vignola, -Rego/a (Ze/Zi C777$77g 07*70777 </a7*c/77/e//777*a </Z 717. /aco7770
Ba7*oxz7o (7ct V7g2ioÓ2, Roma 1562.
35 P. Delorme, Le p7*er777 g7* 7oT7ig o/e /A.7*c/i7/ec/77rg, Paris 1567.
36 w. Dietterlin, A7*g/77/ec/777*a 0077 A77SZ/707Za77g, Sy777772g/r7a (271<7 P7*Oporn077 (7g7* 7Ó77l/f
SeaZe77. 7/7777 aZZer (7(2r77M/3 /c/gg77(7g7* Kl777SZ A7*5gZZ 0077 Pe77SZer77, C(2777777g77, PAZ77*g'er7'c/7Ze77,
Po7Ya7gT7, T3r777777g77 7777(7 Ep7tapAZo77, Numberg 1598.
31 G. Krammer, Arc/77ZeoZ77ra. Vo77 (7gT7 Anf8677Ze77 Sa77?ZA Zre77 Or77a7?7g77Ze77 777777 ZZe7*-
<7gT7... /77 7*ecAZer Mas, Pg7 / 77 77g 7777(7 Propor/27077, 777l'Z (7g7!. R7Cg777pZg77 ćfgT* 5gT*777777)^g77 A77^7ę 77 7-
ZeZ077 SO (/;77*c/7 (7g 77 777grg7*77 PaZZ S7c/7 777lY (7g7* Lgg7* VZZ7*MoZZ OergZeZcAg77..., Kóln 1600.
38 H. Vredeman de Vries, ArcAZZecZ;77*a 0</gr /3aaa77g 7/07* A77/Zęae77 7777// 7/0777 VZZra-
U7T7S, lOaeZZcAgS S0 777 /7777/f Co//77777777077 07*(/g77, (7(2e 7* 77 77/? 777777777 aZ/e La77(Z/S ^e6reacA 007777
73(27777C 77 X 77 aCCO777O7/Zer077 (/Zg7IsZZZcA /Ar 77//g /3ai0777aysZre77, 71/(2777*07*, S/777777?70/x/g77, <Sc/l7*g7-
77org77, 737/7/5/77707777*077, 77777/ a/Ze LZeAAa6er7777 (/er Arc/i7/oc/777*g77, Antwerpen 1581.