DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Wróblewska, Magdalena: Bez(w)ład archiwum
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.42378#0246
244
MAGDALENA WRÓBLEWSKA
i elastyczna. Ulegała ona w różnych zbiorach modyfikacjom z upływem
czasu, a zjawisko to interpretowane było między innymi jako pochodna
zmienności samego systemu wiedzy w drugiej połowie dziewiętnastego
wieku, gdy jej przyrost, a także nowe teorie poznania, ale przede wszyst-
kim rozwój technologiczny, powodowały ciągłe zmiany koncepcji informa-
cji i sposobów jej przechowywania22. Zmiana w strukturze archiwum fo-
tografii nie jest zatem tylko efektem interwencji użytkownika i prób
podporządkowania zbioru jego nowym potrzebom, ale złożonych proce-
sów, które zachodzą między nim, dyskursywną przestrzenią i taksono-
miczną strukturą archiwum, oraz tworzonymi w nowym medium obra-
zami, które postrzegać należy jako aktywne części całego układu.
Problem sprawczości obrazów podejmowany był przez badaczy z róż-
nych perspektyw teoretycznych23. W odniesieniu do fotografii poruszany
był na ogół w związku z indeksalnym charakterem medium24, gdy spraw-
czą moc, rozumianą jako zdolność pobudzania odbiorcy do podjęcia okreś-
lonych działań, łączono z jej szczególną zdolnością do uobecniania. Źródła
sprawczości upatrywać można jednak również w innej właściwości foto-
grafii, dostrzeżonej i odnotowanej już przez jednego z jej wynalazców
możliwości rejestracji mimowolnej25. William Henry Fox Talbot zauwa-
żył, że fotografia może utrwalić coś, czego obecności fotograf w chwili wy-
konywania zdjęcia nie był świadom, a co może zostać dostrzeżone na
obrazie po upływie czasu. Do tego spostrzeżenia odwoływali się potem
liczni autorzy podejmujący próby charakterystyki medium, upatrujący
jego istoty w zawsze do pewnego stopnia niezależnym od woli i świado-
mości twórcy zapisie obrazu.
Myśl o szczególnym potencjale fotografii, wynikającym z jej zdolności
do mimowolnej i nieświadomej rejestracji, rozwinął w swej teorii obrazu
dialektycznego Walter Benjamin. Dla koncepcji tej kluczowe jest pojęcie
konstelacji, oznaczającej szczególny zbieg porządków czasowych w obra-
zie, splot teraźniejszości i przeszłości, w którym dochodzi do zawieszenia
historycznego kontekstu26. Przykładem tak rozumianego obrazu jest
22 K. Wilder, op. cit.
23 Należą do nich m.in. Horst Bredekamp, Vilem Flusser, Georges Didi-Huberman,
Michel Poivert, W.J.T. Mitchell, Jacques Rancière.
24 Tego rodzaju koncepcje pojawiły się np. w tekstach poświęconych portretom foto-
graficznym, gdy autorzy zwracali uwagę na afektywną siłę obrazów, np. R. Barthes, Świa-
tło obrazu, op. cit., idem, Avedon, „Photo”, styczeń 1977, G. Batchen, „Forget me not”. Pho-
tography and Remembrance, op. cit.
25 William Henry Fox Talbot w swej książce The Pencil of Nature wydanej po raz
pierwszy w 1844 roku zwrócił uwagę, że technika fotografii pozwala na zapis treści, któ-
rych twórca zdjęcia nie jest świadom, a które mogą się okazać istotne z perspektywy przy-
szłego widza.
26 W. Benjamin, Pasaże, tłum. I. Kania, Kraków 2005, zwłaszcza s. 508, 524.
MAGDALENA WRÓBLEWSKA
i elastyczna. Ulegała ona w różnych zbiorach modyfikacjom z upływem
czasu, a zjawisko to interpretowane było między innymi jako pochodna
zmienności samego systemu wiedzy w drugiej połowie dziewiętnastego
wieku, gdy jej przyrost, a także nowe teorie poznania, ale przede wszyst-
kim rozwój technologiczny, powodowały ciągłe zmiany koncepcji informa-
cji i sposobów jej przechowywania22. Zmiana w strukturze archiwum fo-
tografii nie jest zatem tylko efektem interwencji użytkownika i prób
podporządkowania zbioru jego nowym potrzebom, ale złożonych proce-
sów, które zachodzą między nim, dyskursywną przestrzenią i taksono-
miczną strukturą archiwum, oraz tworzonymi w nowym medium obra-
zami, które postrzegać należy jako aktywne części całego układu.
Problem sprawczości obrazów podejmowany był przez badaczy z róż-
nych perspektyw teoretycznych23. W odniesieniu do fotografii poruszany
był na ogół w związku z indeksalnym charakterem medium24, gdy spraw-
czą moc, rozumianą jako zdolność pobudzania odbiorcy do podjęcia okreś-
lonych działań, łączono z jej szczególną zdolnością do uobecniania. Źródła
sprawczości upatrywać można jednak również w innej właściwości foto-
grafii, dostrzeżonej i odnotowanej już przez jednego z jej wynalazców
możliwości rejestracji mimowolnej25. William Henry Fox Talbot zauwa-
żył, że fotografia może utrwalić coś, czego obecności fotograf w chwili wy-
konywania zdjęcia nie był świadom, a co może zostać dostrzeżone na
obrazie po upływie czasu. Do tego spostrzeżenia odwoływali się potem
liczni autorzy podejmujący próby charakterystyki medium, upatrujący
jego istoty w zawsze do pewnego stopnia niezależnym od woli i świado-
mości twórcy zapisie obrazu.
Myśl o szczególnym potencjale fotografii, wynikającym z jej zdolności
do mimowolnej i nieświadomej rejestracji, rozwinął w swej teorii obrazu
dialektycznego Walter Benjamin. Dla koncepcji tej kluczowe jest pojęcie
konstelacji, oznaczającej szczególny zbieg porządków czasowych w obra-
zie, splot teraźniejszości i przeszłości, w którym dochodzi do zawieszenia
historycznego kontekstu26. Przykładem tak rozumianego obrazu jest
22 K. Wilder, op. cit.
23 Należą do nich m.in. Horst Bredekamp, Vilem Flusser, Georges Didi-Huberman,
Michel Poivert, W.J.T. Mitchell, Jacques Rancière.
24 Tego rodzaju koncepcje pojawiły się np. w tekstach poświęconych portretom foto-
graficznym, gdy autorzy zwracali uwagę na afektywną siłę obrazów, np. R. Barthes, Świa-
tło obrazu, op. cit., idem, Avedon, „Photo”, styczeń 1977, G. Batchen, „Forget me not”. Pho-
tography and Remembrance, op. cit.
25 William Henry Fox Talbot w swej książce The Pencil of Nature wydanej po raz
pierwszy w 1844 roku zwrócił uwagę, że technika fotografii pozwala na zapis treści, któ-
rych twórca zdjęcia nie jest świadom, a które mogą się okazać istotne z perspektywy przy-
szłego widza.
26 W. Benjamin, Pasaże, tłum. I. Kania, Kraków 2005, zwłaszcza s. 508, 524.