DOI issue:
Recenzje i omówienia
DOI article:Jarzewicz, Maciej: [Rezension von: Daniela Bohde, Kunstgeschichte als physiognomische Wissenschaft]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.42379#0257
RECENZJE I OMÓWIENIA
Maciej Jarzewicz
Daniela Bohde, Kunstgeschichte als Physiognomische Wissenschaft.
Kritik einer Denkfigur der 1920er bis 1940er Jahre
Gdy dowiedziałem się o istnieniu książki opowiadającej o fizjonomice w hi-
storii sztuki, poczułem lekki żal, że taka praca już istnieje, ponieważ sam myśla-
łem dość dużo o tym problemie. Związek fizjonomiki z akademicką historią sztuki
był wskazywany, co podkreśla Bohde, głównie jeśli chodzi o znaczenie portretów,
względnie malarstwa historycznego i karykatur, i to w ściśle historycznym kon-
tekście bezpośredniego wpływu Lavatera i innych myślicieli tego kierunku na
sztukę (s. 1-2). Książka Bohde wskazuje na licznych przykładach, że fizjonomika,
rozumiana jako sposób analizy dzieł sztuki, jest obecna w bardzo wielu „miej-
scach” akademickiej historii sztuki.
Książka, zgodnie z podtytułem, koncentruje się na latach dwudziestych,
trzydziestych i czterdziestych XX wieku i na kulturze języka niemieckiego. Wy-
bór ten został podyktowany faktem odrodzenia myśli fizjonomicznej właśnie
w tym czasie, ale też szczególną rolą polityczną inspirowanej fizjonomiką historii
sztuki (s. 1-4, 23-33). Autorka zastrzega, że nie zamierza redukować całej złożo-
nej problematyki do kwestii przyczyn hitleryzmu. Tego typu rozważania określa
mianem „negatywnej teleologii” - opracowań z historii kultury, które są nakie-
rowane na szukanie elementów nazizmu w różnych wcześniejszych zjawiskach
(s. 19). Aby zapobiec takiej wymowie książki, ale też ze względu na przedmiot
badań, Bohde uwzględnia powojenne publikacje, między innymi Verlust der Mitte
Hansa Sedlmayra lub Kunstwissenschaftliche Grudfragen Dagoberta Freya1.
Pomimo deklarowanego dystansu wobec tłumaczenia historii myśli względami
politycznymi, widać nieco inne nastawienie w części analitycznej. Trudno tę ce-
chę uważać za wadę książki, wpisuje się ona jednak w „polemiczną historię sztu-
ki” o zdecydowanie politycznym zabarwieniu2.
1 H. Sedlmayr, Verlust der Mitte. Die bildende Kunst des 19. und 20. Jahrhunderts als
Symbol der Zeit, Salzburg 1948; D. Frey, Kunstwissenschaftliche Grundfragen. Prolegomena zu
einer Kunstphilosophie, Wien 1946.
2 Pojęcie według: M. Bryl, Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii sztuki od
1970 roku, Poznań 2008.
Maciej Jarzewicz
Daniela Bohde, Kunstgeschichte als Physiognomische Wissenschaft.
Kritik einer Denkfigur der 1920er bis 1940er Jahre
Gdy dowiedziałem się o istnieniu książki opowiadającej o fizjonomice w hi-
storii sztuki, poczułem lekki żal, że taka praca już istnieje, ponieważ sam myśla-
łem dość dużo o tym problemie. Związek fizjonomiki z akademicką historią sztuki
był wskazywany, co podkreśla Bohde, głównie jeśli chodzi o znaczenie portretów,
względnie malarstwa historycznego i karykatur, i to w ściśle historycznym kon-
tekście bezpośredniego wpływu Lavatera i innych myślicieli tego kierunku na
sztukę (s. 1-2). Książka Bohde wskazuje na licznych przykładach, że fizjonomika,
rozumiana jako sposób analizy dzieł sztuki, jest obecna w bardzo wielu „miej-
scach” akademickiej historii sztuki.
Książka, zgodnie z podtytułem, koncentruje się na latach dwudziestych,
trzydziestych i czterdziestych XX wieku i na kulturze języka niemieckiego. Wy-
bór ten został podyktowany faktem odrodzenia myśli fizjonomicznej właśnie
w tym czasie, ale też szczególną rolą polityczną inspirowanej fizjonomiką historii
sztuki (s. 1-4, 23-33). Autorka zastrzega, że nie zamierza redukować całej złożo-
nej problematyki do kwestii przyczyn hitleryzmu. Tego typu rozważania określa
mianem „negatywnej teleologii” - opracowań z historii kultury, które są nakie-
rowane na szukanie elementów nazizmu w różnych wcześniejszych zjawiskach
(s. 19). Aby zapobiec takiej wymowie książki, ale też ze względu na przedmiot
badań, Bohde uwzględnia powojenne publikacje, między innymi Verlust der Mitte
Hansa Sedlmayra lub Kunstwissenschaftliche Grudfragen Dagoberta Freya1.
Pomimo deklarowanego dystansu wobec tłumaczenia historii myśli względami
politycznymi, widać nieco inne nastawienie w części analitycznej. Trudno tę ce-
chę uważać za wadę książki, wpisuje się ona jednak w „polemiczną historię sztu-
ki” o zdecydowanie politycznym zabarwieniu2.
1 H. Sedlmayr, Verlust der Mitte. Die bildende Kunst des 19. und 20. Jahrhunderts als
Symbol der Zeit, Salzburg 1948; D. Frey, Kunstwissenschaftliche Grundfragen. Prolegomena zu
einer Kunstphilosophie, Wien 1946.
2 Pojęcie według: M. Bryl, Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii sztuki od
1970 roku, Poznań 2008.