DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.26589#0241
Nowo odkryte dzieła Jana Jerzego Pinsla
237
jako symbolicznie otworzyło nową fazę badań nad jego sztuką. Jak się wkrót-
ce okazało, był to początek serii. 16 września 2004 Borys Woźnicki, zachę-
cony informacjami krajoznawcy Bohdana Maksymiaka i o. Michała Suchanca
na temat figury zbliżonej, ich zdaniem, do prac Pinsla, znajdującej się w cer-
kwi w Rukomyszu, wsi położonej kilkanaście km na pn. od Buczacza, udał
się do tej przepięknie położonej, ale bardzo trudno dostępnej miejscowości
i hipotezę tę potwierdził11.
Kamienna rzeźba świętego starca-pustelnika z lwem (il. 1) u stóp zdobi
bramę prowadzącą na teren niegdyś średniowiecznego monastyru skalnego,
obecnie cerkwi św. Onufrego, zbudowanej nie później niż w XVII w.12 (we
wnętrzu znajduje się gotycyzujący portal), w pobliżu źródła uważanego za
cudowne. Należy się zgodzić z rozpoznaniem cech stylistycznych rzeźby przez
Borysa Woźnickiego, pomimo jej daleko idącego „pogrubienia” przez wie-
lokrotnie kładzione warstwy pobiał. Niezwykle ekspresyjny układ postaci,
„przerzeźbiona”, niemal abstrakcyjnie ukształtowana muskulatura, charak-
terystyczny typ ascetycznej twarzy, stanowią cechy wyraźnie wskazujące na
rękę mistrza, który mieszkał w niedalekim Buczaczu. Z próbą precyzyjnego
datowania należałoby poczekać do czasu przeprowadzenia prac konserwator-
skich, które niewątpliwie pozwoląna uczytelnienie warstwy stylistycznej dzieła
(B. Woźnicki wypowiada się za końcem lat pięćdziesiątych XVIII w.).
Problem wymagający osobnego rozpatrzenia stanowi natomiast identy-
fikacja przedstawionego pustelnika. Borys Woźnicki uważa, że chodzi tu
o św. Onufrego, patrona cerkwi w Rukomyszu, szczególnie czczonego na
Rusi. Hipotezę tę stawia pomimo świadomości, że lew jest atrybutem św.
Hieronima (twierdzi jednak, że w przypadku figury z Rukomysza stanowi on
symbol pustyni), sam porównuje też omawianą rzeźbę z monachijskim boz-
zettem Sw. Hieronima. Na tego świętego wskazuje jednoznacznie atrybut,
choć dla miejscowego duchowieństwa i wiernych figura w zwieńczeniu bra-
my w ogrodzeniu cerkwi niewątpliwie przedstawia św. Onufrego. Być może
rzeźba powstała jako wizerunek ojca Kościoła, a do Rukomysza trafiła wtór-
nie i dopiero tam została zidentyfikowana ze św. Onufrym. Nie jest też wy-
kluczone, że artysta posłużył się wzorem ikonograficznym św. Hieronima
w celu realizacji wizerunku mniej znanego mu świętego. Na rozstrzygnięcie
tej drugorzędnej w gruncie rzeczy kwestii nie pozwala brak źródeł.
11 Б. Возницький, Нова робота скульптора Ui пасли, ,,Гялицька Брама”, nr 7-
12(115-120), 2004, s. 5-7.
12 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,
t. 9, Warszawa 1888, s. 960.
237
jako symbolicznie otworzyło nową fazę badań nad jego sztuką. Jak się wkrót-
ce okazało, był to początek serii. 16 września 2004 Borys Woźnicki, zachę-
cony informacjami krajoznawcy Bohdana Maksymiaka i o. Michała Suchanca
na temat figury zbliżonej, ich zdaniem, do prac Pinsla, znajdującej się w cer-
kwi w Rukomyszu, wsi położonej kilkanaście km na pn. od Buczacza, udał
się do tej przepięknie położonej, ale bardzo trudno dostępnej miejscowości
i hipotezę tę potwierdził11.
Kamienna rzeźba świętego starca-pustelnika z lwem (il. 1) u stóp zdobi
bramę prowadzącą na teren niegdyś średniowiecznego monastyru skalnego,
obecnie cerkwi św. Onufrego, zbudowanej nie później niż w XVII w.12 (we
wnętrzu znajduje się gotycyzujący portal), w pobliżu źródła uważanego za
cudowne. Należy się zgodzić z rozpoznaniem cech stylistycznych rzeźby przez
Borysa Woźnickiego, pomimo jej daleko idącego „pogrubienia” przez wie-
lokrotnie kładzione warstwy pobiał. Niezwykle ekspresyjny układ postaci,
„przerzeźbiona”, niemal abstrakcyjnie ukształtowana muskulatura, charak-
terystyczny typ ascetycznej twarzy, stanowią cechy wyraźnie wskazujące na
rękę mistrza, który mieszkał w niedalekim Buczaczu. Z próbą precyzyjnego
datowania należałoby poczekać do czasu przeprowadzenia prac konserwator-
skich, które niewątpliwie pozwoląna uczytelnienie warstwy stylistycznej dzieła
(B. Woźnicki wypowiada się za końcem lat pięćdziesiątych XVIII w.).
Problem wymagający osobnego rozpatrzenia stanowi natomiast identy-
fikacja przedstawionego pustelnika. Borys Woźnicki uważa, że chodzi tu
o św. Onufrego, patrona cerkwi w Rukomyszu, szczególnie czczonego na
Rusi. Hipotezę tę stawia pomimo świadomości, że lew jest atrybutem św.
Hieronima (twierdzi jednak, że w przypadku figury z Rukomysza stanowi on
symbol pustyni), sam porównuje też omawianą rzeźbę z monachijskim boz-
zettem Sw. Hieronima. Na tego świętego wskazuje jednoznacznie atrybut,
choć dla miejscowego duchowieństwa i wiernych figura w zwieńczeniu bra-
my w ogrodzeniu cerkwi niewątpliwie przedstawia św. Onufrego. Być może
rzeźba powstała jako wizerunek ojca Kościoła, a do Rukomysza trafiła wtór-
nie i dopiero tam została zidentyfikowana ze św. Onufrym. Nie jest też wy-
kluczone, że artysta posłużył się wzorem ikonograficznym św. Hieronima
w celu realizacji wizerunku mniej znanego mu świętego. Na rozstrzygnięcie
tej drugorzędnej w gruncie rzeczy kwestii nie pozwala brak źródeł.
11 Б. Возницький, Нова робота скульптора Ui пасли, ,,Гялицька Брама”, nr 7-
12(115-120), 2004, s. 5-7.
12 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,
t. 9, Warszawa 1888, s. 960.