DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45212#0121
Katalog witraży i oszkleń z Instytutu Witrażowego Adolpha Seilera (1846-1945)
2. W klasycznej technice witrażowej wykonywano:
a) ornamentalne wypełnienia maswerków stanowiące górną część oszklenia ołowiowego. Niekiedy, jeśli nie
było maswerka, tworzono jego imitację z ciemnego szkła, którą wypełniano również specjalnie opracowanymi
kolorowymi szkłami,
b) witraże ornamentalne dywanowe. Były to witraże o symetrycznej kompozycji z wertykalnie uporządko-
wanych identycznych ornamentów. W XIX w. zwano je również witrażami mozaikowymi, co odnosiło się do
ich kompozycji, a nie do technologii,
c) rozety witrażowe (neogotyckie kościoły w Starym Zdroju, Łysinach, Żmigrodzie),
d) witraże figuralno-ornamentalne,
e) nadświetla drzwi.
3. Najmniej powstawało malowideł witrażowych. Znany jest jeden zachowany przykład figuralnego malo-
widła witrażowego z ratusza w Barcelonie, przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem. Być może powstawało
więcej ornamentalnych malowideł witrażowych. Ich przykładem mogą być witraże w kościele w Dobromie-
rzu, w których ołów zastosowano jedynie w miejscach połączeń prostokątnych tafli szkła.
4. W XIX w. Instytut Seilera stosował najczęściej technikę mieszaną. Wykonywano w niej zarówno witraże
figuralno-ornamentalne, jak i ornamentalne.
W typowym XIX-wiecznym witrażu figuralnym wykonanym techniką mieszaną emalią pokrywano bez-
barwne szkła dostosowane do kształtu głowy okolonej zwykle aureolą, kształtu sylwetki lub dłoni. Twarz
i inne odsłonięte partie ciała malowano specjalną emalią do karnacji. Modelunek tworzono za pomocą siateczki
drobnych kresek narysowanych konturówką w partiach cieni i kresek wydrapywanych w emalii w partiach
świateł. Ołów określał główne kontury postaci. Szkła barwione w masie lub powłokowo wstawiano w partiach
szat świętych postaci. Natomiast partie ornamentalnego tła (przeważnie mozaikowego) stanowiła siatka oło-
wiana wypełniona szkłami (kwadratowymi lub rombami) z namalowanym konturówką powtarzalnym orna-
mentem (rozety, czteroliście, romby z motywem lilii). Technika ta uległa zmianie w okresie secesji.
Od początku XX w. w pracowni coraz częściej stosowano klasyczną technikę witrażową, łącząc ołowiem bar-
wione w masie kawałki szkła w kompozycyjną całość. Przykładem mogą być witraże z liceum w Dzierżonio-
wie, w których kontury większych i mniejszych rozet są zrobione z ołowiu, natomiast powierzchnię wewnętrz-
ną rozet wypełnia ornament rysowany konturówką, którego tło jest podmalowane patyną. W tych witrażach
postacie zostały wykonane ze szkieł barwionych w masie, choć rysy twarzy, palce dłoni, pasma włosów wydo-
byto konturówką. Postacie ukształtowano dwuwymiarowo i linearnie bez śladu modelunku charakterystycz-
nego dla witraży XIX-wiecznych. Od końca XIX w. bardzo chętnie stosowano wszystkie nowe (spopularyzo-
wane szczególnie w dobie secesji) typy szkła, np. różne rodzaje szkieł mąconych i opalowych (np. witraż
w willi Kerna w Łodzi). Nadal stosowano technikę mieszaną, np. w witrażach z Kaczorowa i z Krzyżowic.
Dzięki wspomnieniom D. Bahla wiadomo, że w latach 40. XX w. w pracowni nadal używano trzech tradycyj-
nych farb witrażownika, tj. konturówki (Kontiirfarbe), patyny (Überzugfarbe) i lazury srebrowej (Silbergelb) we
wszystkich odcieniach - od cytrynowej żółci, przez odcień złota po kolor ciemnopomarańczowy. Bahl opisuje
również, jak tworzono wówczas w witrażach światłocień za pomocą techniki „przecierania" (Wischen). Był to
zupełnie inny sposób niż w XIX w. Szkło z naniesionymi konturami pokrywano cienką warstwą patyny, tak
cienką, że kontury prześwitywały. Potem szczypiorniakiem lub brzuścem palca przecierano ostrożnie partie,
które miały być jasne. W partiach cieni pozostawiano nietkniętą patynę. Zarówno w partiach cieni, jak i świateł
była widoczna struktura szkła antycznego.
W katalogu opisuję dzieła w następujących punktach:
1 (kolejny numer w katalogu)
polska nazwa miejscowości
1. nazwa niemiecka
2. województwo
3. rodzaj dzieła
4. umiejscowienie dzieła
5. temat przedstawienia dzieła oraz wymiary
6. stan zachowania
7. data powstania
8. sygnatury i inskrypq'e
9. źródła i literatura
10. uwagi
117
2. W klasycznej technice witrażowej wykonywano:
a) ornamentalne wypełnienia maswerków stanowiące górną część oszklenia ołowiowego. Niekiedy, jeśli nie
było maswerka, tworzono jego imitację z ciemnego szkła, którą wypełniano również specjalnie opracowanymi
kolorowymi szkłami,
b) witraże ornamentalne dywanowe. Były to witraże o symetrycznej kompozycji z wertykalnie uporządko-
wanych identycznych ornamentów. W XIX w. zwano je również witrażami mozaikowymi, co odnosiło się do
ich kompozycji, a nie do technologii,
c) rozety witrażowe (neogotyckie kościoły w Starym Zdroju, Łysinach, Żmigrodzie),
d) witraże figuralno-ornamentalne,
e) nadświetla drzwi.
3. Najmniej powstawało malowideł witrażowych. Znany jest jeden zachowany przykład figuralnego malo-
widła witrażowego z ratusza w Barcelonie, przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem. Być może powstawało
więcej ornamentalnych malowideł witrażowych. Ich przykładem mogą być witraże w kościele w Dobromie-
rzu, w których ołów zastosowano jedynie w miejscach połączeń prostokątnych tafli szkła.
4. W XIX w. Instytut Seilera stosował najczęściej technikę mieszaną. Wykonywano w niej zarówno witraże
figuralno-ornamentalne, jak i ornamentalne.
W typowym XIX-wiecznym witrażu figuralnym wykonanym techniką mieszaną emalią pokrywano bez-
barwne szkła dostosowane do kształtu głowy okolonej zwykle aureolą, kształtu sylwetki lub dłoni. Twarz
i inne odsłonięte partie ciała malowano specjalną emalią do karnacji. Modelunek tworzono za pomocą siateczki
drobnych kresek narysowanych konturówką w partiach cieni i kresek wydrapywanych w emalii w partiach
świateł. Ołów określał główne kontury postaci. Szkła barwione w masie lub powłokowo wstawiano w partiach
szat świętych postaci. Natomiast partie ornamentalnego tła (przeważnie mozaikowego) stanowiła siatka oło-
wiana wypełniona szkłami (kwadratowymi lub rombami) z namalowanym konturówką powtarzalnym orna-
mentem (rozety, czteroliście, romby z motywem lilii). Technika ta uległa zmianie w okresie secesji.
Od początku XX w. w pracowni coraz częściej stosowano klasyczną technikę witrażową, łącząc ołowiem bar-
wione w masie kawałki szkła w kompozycyjną całość. Przykładem mogą być witraże z liceum w Dzierżonio-
wie, w których kontury większych i mniejszych rozet są zrobione z ołowiu, natomiast powierzchnię wewnętrz-
ną rozet wypełnia ornament rysowany konturówką, którego tło jest podmalowane patyną. W tych witrażach
postacie zostały wykonane ze szkieł barwionych w masie, choć rysy twarzy, palce dłoni, pasma włosów wydo-
byto konturówką. Postacie ukształtowano dwuwymiarowo i linearnie bez śladu modelunku charakterystycz-
nego dla witraży XIX-wiecznych. Od końca XIX w. bardzo chętnie stosowano wszystkie nowe (spopularyzo-
wane szczególnie w dobie secesji) typy szkła, np. różne rodzaje szkieł mąconych i opalowych (np. witraż
w willi Kerna w Łodzi). Nadal stosowano technikę mieszaną, np. w witrażach z Kaczorowa i z Krzyżowic.
Dzięki wspomnieniom D. Bahla wiadomo, że w latach 40. XX w. w pracowni nadal używano trzech tradycyj-
nych farb witrażownika, tj. konturówki (Kontiirfarbe), patyny (Überzugfarbe) i lazury srebrowej (Silbergelb) we
wszystkich odcieniach - od cytrynowej żółci, przez odcień złota po kolor ciemnopomarańczowy. Bahl opisuje
również, jak tworzono wówczas w witrażach światłocień za pomocą techniki „przecierania" (Wischen). Był to
zupełnie inny sposób niż w XIX w. Szkło z naniesionymi konturami pokrywano cienką warstwą patyny, tak
cienką, że kontury prześwitywały. Potem szczypiorniakiem lub brzuścem palca przecierano ostrożnie partie,
które miały być jasne. W partiach cieni pozostawiano nietkniętą patynę. Zarówno w partiach cieni, jak i świateł
była widoczna struktura szkła antycznego.
W katalogu opisuję dzieła w następujących punktach:
1 (kolejny numer w katalogu)
polska nazwa miejscowości
1. nazwa niemiecka
2. województwo
3. rodzaj dzieła
4. umiejscowienie dzieła
5. temat przedstawienia dzieła oraz wymiary
6. stan zachowania
7. data powstania
8. sygnatury i inskrypq'e
9. źródła i literatura
10. uwagi
117