DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Dettloff, Szczęsny: Ze studiów nad Witem Stoszem: Ołtarz Św. Jana Chrzciciela w cieszynie wielkopolskim a rzeźba szwabska
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37708#0227
KS.SZCZĘSNY DETTLOFF
ZE STUDIÓW NAD WITEM STOSZEM
OŁTARZ SW. JANA CHRZCICIELA W CIESZYNIE WIELKOPOLSKIM
A RZEŹBA SZWABSKA
Ażeby zwrócić uwagę zagranicznych historyków sztuki na mało zna-
ny, bo nigdy nie reprodukowany zabytek późnogotyckiej rzeźby śląskiej,
ukryty w kościele wiejskim w Cieszynie (pow. Ostrów Wlpk.), a wydobyty
na światło dzienne dopiero z okazji wystawy wielkopolskiej plastyki go-
tyckiej w 1936 r., zamieściłem w jednym z fachowych pism niemieckich
artykuł niewielkich rozmiarów o tej płaskorzeźbie ołtarzowej, przedsta-
wiającej św. Jana Chrzciciela na puszczy, a datowanej r. 14991 (rye. 1, 2).
Trudno dziś stwierdzić, czy była to szafa małego poliptyku, który miał
skrzydła rzeźbione lub malowane, może swego czasu oparta na predelli i za-
kończona górą naczółkiem, czy też zachowała się w tym zabytku jedna
z kwater jakiegoś obszerniej potraktowanego zespołu plastycznego2. To
ostatnie nie jest wykluczone, ponieważ z warsztatów śląskich wychodziły
istotnie takie ołtarzyki, przeznaczone co prawda dla małych kościołów, jak
np. poliptyk malowany dla kościoła w Pszczynie Górnej pow. Wschowa
(obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Poznaniu), mierzący tylko 1,25 m
szerokości na 1,67 m wysokości, o skrzydłach ruchomych i nieruchomych,
do połowy mniejszych3.
1 Ein vergessenes Prachtstiick spatgotischer Plastik aus Schlesien, Ztsch. d.
Deutsch. Ver. f. Kunstw., 1935, Bd. 5, H. I, s. 16 n. W tym to okresie, mianowicie
pomiędzy r. 1492 a 1499, notują akta kościoła św. Krzyża we Wrocławiu, gdzie ołtarz
był pierwotnie umieszczony, niezwykle liczne fundacje, szczególnie paramentów
(por. Die Kunstdenkmaler der Stadt Breslau, Breslau 1930, Bd. I, T. I, s. 201 n.).
2 Lutsch H., Kunstdenkmaler der Prov. Schlesien, Breslau 1889, Bd. II, s. 565,
wspominając o nim, jako „Mittelbild eines Schnitzaltars“, nie podaje źródła tej
wiadomości. Rządca kościoła cieszyńskiego ks. K. Flakowicz, na moje zapytanie, czy
w oryginalnej ramie płaskorzeźby zachowały się ślady umocowań jakichś skrzydeł
w postaci zawiasów lub choćby otworów po nich, doniósł mi, że stwierdzić dziś
tego nie podobna. Cała płaskorzeźba bowiem, nieźle podczas okupacji odnowiona
przez Niemców, wmontowana została w drugą, nową ramę, z której trudno było by
ją wyjąć.
Dla orientacji w rozmiarach ołtarza cieszyńskiego (1 m2) stwierdzam, że jest
on o jakąś jedną trzecią mniejszy od jednej kwatery ołtarza Mariackiego Stosza,
a nawet od jego predelli o 42 cm niższy. Jeżeliby zaś nasza płaskorzeźba istotnie
miała stanowić środek jakiejś kompozycji o obszerniejszym programie ikonogra-
ficznym, trudno sobie wyobrazić, jakim celom mógłby służyć niewielki ołtarzyk,
i to w strzelistym kościele św. Krzyża, w którym byłby chyba ginął dla oka.
3 Kothe J., Kunstdenkm. d. Prov. Posen, Berlin 1896, Bd. III, s. 198 n.
25
ZE STUDIÓW NAD WITEM STOSZEM
OŁTARZ SW. JANA CHRZCICIELA W CIESZYNIE WIELKOPOLSKIM
A RZEŹBA SZWABSKA
Ażeby zwrócić uwagę zagranicznych historyków sztuki na mało zna-
ny, bo nigdy nie reprodukowany zabytek późnogotyckiej rzeźby śląskiej,
ukryty w kościele wiejskim w Cieszynie (pow. Ostrów Wlpk.), a wydobyty
na światło dzienne dopiero z okazji wystawy wielkopolskiej plastyki go-
tyckiej w 1936 r., zamieściłem w jednym z fachowych pism niemieckich
artykuł niewielkich rozmiarów o tej płaskorzeźbie ołtarzowej, przedsta-
wiającej św. Jana Chrzciciela na puszczy, a datowanej r. 14991 (rye. 1, 2).
Trudno dziś stwierdzić, czy była to szafa małego poliptyku, który miał
skrzydła rzeźbione lub malowane, może swego czasu oparta na predelli i za-
kończona górą naczółkiem, czy też zachowała się w tym zabytku jedna
z kwater jakiegoś obszerniej potraktowanego zespołu plastycznego2. To
ostatnie nie jest wykluczone, ponieważ z warsztatów śląskich wychodziły
istotnie takie ołtarzyki, przeznaczone co prawda dla małych kościołów, jak
np. poliptyk malowany dla kościoła w Pszczynie Górnej pow. Wschowa
(obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Poznaniu), mierzący tylko 1,25 m
szerokości na 1,67 m wysokości, o skrzydłach ruchomych i nieruchomych,
do połowy mniejszych3.
1 Ein vergessenes Prachtstiick spatgotischer Plastik aus Schlesien, Ztsch. d.
Deutsch. Ver. f. Kunstw., 1935, Bd. 5, H. I, s. 16 n. W tym to okresie, mianowicie
pomiędzy r. 1492 a 1499, notują akta kościoła św. Krzyża we Wrocławiu, gdzie ołtarz
był pierwotnie umieszczony, niezwykle liczne fundacje, szczególnie paramentów
(por. Die Kunstdenkmaler der Stadt Breslau, Breslau 1930, Bd. I, T. I, s. 201 n.).
2 Lutsch H., Kunstdenkmaler der Prov. Schlesien, Breslau 1889, Bd. II, s. 565,
wspominając o nim, jako „Mittelbild eines Schnitzaltars“, nie podaje źródła tej
wiadomości. Rządca kościoła cieszyńskiego ks. K. Flakowicz, na moje zapytanie, czy
w oryginalnej ramie płaskorzeźby zachowały się ślady umocowań jakichś skrzydeł
w postaci zawiasów lub choćby otworów po nich, doniósł mi, że stwierdzić dziś
tego nie podobna. Cała płaskorzeźba bowiem, nieźle podczas okupacji odnowiona
przez Niemców, wmontowana została w drugą, nową ramę, z której trudno było by
ją wyjąć.
Dla orientacji w rozmiarach ołtarza cieszyńskiego (1 m2) stwierdzam, że jest
on o jakąś jedną trzecią mniejszy od jednej kwatery ołtarza Mariackiego Stosza,
a nawet od jego predelli o 42 cm niższy. Jeżeliby zaś nasza płaskorzeźba istotnie
miała stanowić środek jakiejś kompozycji o obszerniejszym programie ikonogra-
ficznym, trudno sobie wyobrazić, jakim celom mógłby służyć niewielki ołtarzyk,
i to w strzelistym kościele św. Krzyża, w którym byłby chyba ginął dla oka.
3 Kothe J., Kunstdenkm. d. Prov. Posen, Berlin 1896, Bd. III, s. 198 n.
25