Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

II. 1. Łukasz Cranach St., autoportret. Fragment obrazu
Ścięcie św. Jana z r. 1515, fundacji syna burmistrza krakow-
skiego bpa Stanisława Thurzo z Ołomuńca (Fot. wg Lucas
Cranach, der Kunstłer und seine Zeit)

WANDA DRECKA
POLSKIE CRANACHIANA

16 października 1953 roku minęło 400 lat od śmier-
ci Łukasza Oranacha Starszego1. Odszedł jako 81-letni
starzec, niestrudzony, „najszybszy" malarz XVI wieku2.
Ten prosty mieszczanin pełen jest paradoksów. Moc-
no związany z gotykiem, wyrosły ze średniowiecznego
warsztatu, jest krzewicielem renesansu, mistrzem linii
i koloru, twórcą mocarnych ludowych typów i piewcą
kobiecego wdzięku oraz wytwornej elegancji. Jest ma-
larzem dworskim i przyjacielem książąt, a równocześ-
nie przedstawicielem społeczności miejskiej, twórcą
mieszczańskiego portretu. Jest gorliwym przyjacielem
Lutra i malarzem reformacji, co mu nie przeszkadza
dostarczać setkami Madonny do katolickich kościołów.
W twórczości swojej jest niemiecki, a syna — malarza
— wysyła na naukę do Bolonii. Jedynie renesans stać
było na człowieka o tylu możliwościach.
1 Glaser C., Lucas Cranach, Leipzig 1923, s. 231.
2 Jw., s. 186, 281.
3 Friedlander M. J. und Rosenberg J., Die Gemal-
de von Lucas Cranach, Berlin 1932, s. 6.
4 Jw., poz. 1.

Pochodził ze środowiska małomieszczańskiego. Oj-
cem jego był malarz Jan, czynny do około r. 1498
w Cronach, we Frankonii, leżącym między dorzeczami
Renu, Łaby i Dunaju3. Tam w 1472 roku przyszedł na
świat Łukasz. Rzemiosła artystycznego uczy się u ojca.
Prace z jego młodości nie są znane. Poznajemy go jako
zupełnie dojrzałego, 28-letnśego malarza (Ukrzyżowanie
z Wiednia)4. Berliński rysunek złoczyńców Cranacha
nawiązuje do twórczości Jana Polaka (Ukrzyżowanie
z kościoła franciszkanów w Monachium)5. Glaser utrzy-
muje, że malarstwo Jana Polaka mogło być bodźcem
dla frankończyka w jego rewolucyjnym, realistycznym
ujęciu religijnej sceny, uświęconej tylowiekową trady-
cją6. Prace Cranacha z okresu wiedeńskiego wskazują
na szkołę naddunajską7, być może Passawę8. Budowę
kulisowego pejzażu i upodobanie do realiów odnajdzie-
5 Glaser C., jw., s. 18.
6 Jw., s. 18.
7 Jw., s. 15.
8 Weinberger M., Zur Cranachs Jugendentwick-
lung, Zeitschrift fur Kunstgeschichte II (1933), s. 10.

15