Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

JOANNA KĄKOLEWSKA

Z ZAGADNIEŃ TWÓRCZOŚCI JÓZEFA PESZKI
1767 — 1831 *

Z licznej plejady malarzy Wieku Oświecenia sto-
sunkowo dobrze znana jest twórczość artystów z krę-
gu bliskiego dworowi królewskiemu Stanisława Au-
gusta z Bacciarellim i Canalettem na czele. Nato-
miast nie doczekała się dotychczas bliższego opraco-
wania twórczość malarzy polskich, m. i. Franciszka
Smuglewieza i Józefa Peszka, artystów działających
poza kręgiem królewskim, a wnoszących do dorobku
malarskiego Wieku Oświecenia szereg ciekawych
dzieł, reprezentujących w dużej mierze krystalizujący
się w końcu XVIII wieku narodowy nurt sztuki pol-
skiej.
Twórczość Józefa Peszki, obejmująca malarstwo
portretowe, pejzażowe oraz historyczne nie tylko
wzbogaca obraz sztuki polskiej przełomu XVIII i XIX
w., ale stanowi również bardzo cenny materiał ikono-
graficzny o charakterze dokumentalnym. Dotychcza-
sowe opracowania naukowe malarstwa tego okresu za-
wierają wiele sprzecznych wiadomości dotyczących za-
równo biografii, jak i działalności artystycznej Peszki.
Daty życiowe Józefa Peszki można dokładniej
uszeregować na drodze konfrontacji publikowanych
materiałów oraz analizy materiału ikonograficznego.
Wiele niejasności biograficznych wyświetla pełne wy-
korzystanie rękopisu „Curriculum vitae Józefa Peszki“
i „Józefa Peszki professora malarstwa przy uniwersy-
tecie krakowskim wiadomość o malarzach polskich"1,
wykorzystanego dotychczas tylko przez Zygmunta Ba-
towskiego2.
* Artykuł niniejszy jest streszczeniem pracy ma-
gisterskiej wykonanej w r. 1952 na Uniwersytecie
Warszawskim, pod kierunkiem prof, dr St. Lorentza.
1 Bibl. Jagiellońska w Krakowie, rkp. 5396, Colec-
tanea Paulego, „Curriculum vitae Józefa Peszki", s.
64-74.
2 Batowski Z., Peszka Józef, Thieme-Becker Allge-
meines Lexikon der bildenden Kiinstler XXVI (1932),
s. 472.
3 Mycielski J., Sto lat dziejów malarstwa w Pol-
sce 1760—1860, Kraków 1896, s. 144; Piątkowski H.,

Koleje życia Peszki, powiązanie malarza z róż-
nymi środowiskami, narzucają opracowanie jego dzia-
łalności artystycznej w granicach trzech wyraźnie za-
znaczonych okresów: warszawskiego, obejmującego
lata 1786-1792, okresu podróży artysty po ówczesnych
wschodnich ziemiach polskich oraz po cesarstwie ro-
syjskim (1793-1812), i wreszcie okresu krakowskiego
(1813-1831).
W dotychczasowej literaturze naukowej spoty-
kamy głównie wzmianki dotyczące warszawskiego
okresu twórczości Peszki oraz bardzo ogólne stwier-
dzenia odnoszące się do serii dwunastu portretów wy-
konanych na zamówienie Rady Miasta Warszawy3. Se-
ria ta zasługuje jednak na szczegółowe opracowanie
zarówno ze względu na wartości malarskie, jak i szcze-
gólne wartości ikonograficzne, jako obejmująca wize-
runki wybitnych działaczy polskiego Oświecenia. Wy-
stępują w niej dwa typy portretu reprezentacyjnego:
obok obrazów z kręgu gładkiej, kosmopolitycznej
sztuki bliskiej osiągnięciom Kraffta czy w pewnej
mierze Bacciarellego, jak np. portret ks. Adama Czar-
toryskiego z r. 17914, czy portret Stanisława Mała-
chowskiego, datowany na r. 17905, mamy również
dzieła portretowe, które dobrze charakteryzują kry-
stalizujący się około lat 90-tych nurt narodowy w ma-
larstwie polskim. Do tych ostatnich zaliczyć możemy
poza portretami Jacka Małachowskiego, Macieja So-
Album sztuki polskiej, Warszawa 1901, s. 134; Rasta-
wiecki E., Słownik malarzów polskich II, Warszawa
1851, s. 92 i 97; Kopera F., Malarstwo XVIII w. w wy-
dawnictwie: Polska, jej dzieje i kultura II, Warszawa
1927, s. 460; Smoleński W., Jan Dekert Prezydent Sta-
rej Warszawy..., Warszawa 1912, s. 19.
4 Wł. Muzeum Narodowe w Warszawie, ol. pł.,
obecnie w Instytucie Historycznym Uniwersytetu
Warszawskiego, nr inw. 2690.
5 Wł. Muzeum Narodowe w W-wie (ol. pł., nr
inw. 5154.

135