Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

MINIATURZYSTA KODEKSU BEHEMA

Jeden z najcenniejszych zabytków Biblioteki Ja-
giellońskiej, tzw. „Codex picturatus“ pisarza m. Kra-
kowa Baltazara Behema, nie doczekał się po dziś
dzień gruntownej monografii. Pisano o nim dużo,
zajmując się głównie jego miniaturami (bibliografia
Kodeksu Behema obejmuje kilkadziesiąt pozycji), nie
opracowano jednak dostatecznie różnorodnych zagad-
nień związanych z Kodeksem jako pomnikiem kultu-
ry narodowej epoki Odrodzenia. Do takich nieroz-
wiązanych zagadek należy kwestia autorstwa minia-
tur Kodeksu Behema. Wielu uczonych usiłowało roz-
wiązać to zagadnienie, biorąc za podstawę rozmaite
napisy umieszczone przez artystę na miniaturach,
w formie kilku liter lub w formie całych słów (np.
Stanislaus, napis na dzwonie) i na tej podstawie przy-
pisywano autorstwo miniatur Kodeksu Behema bądź
Stanisławowi Strzelnikowi (Kopera), bądź też złot-
nikowi krakowskiemu Janowi Czymermannowi z Mo-
raw (inicjałki J. Z. na miniaturze przedstawiającej
złotników). Nie zwrócono natomiast należytej uwa-
gi na jeden bardzo charakterystyczny szczegół, zwią-
zany niewątpliwie z osobą autora miniatur, mianowi-
cie umieszczony na K. II herb Szeliga. Tym herbem
pieczętowała się rodzina Żernickich Otóż jeden
z Żernickich lub Żirnickich (w tej formie występuje
również to nazwisko w początkach XVI w.) został wpi-
sany do ksiąg prawa miejskiego w Krakowie d. 12
lipca 1493 r. jako „illuminator librorum“ (Libri iuris
civilis civitatis Cracoviensis nr 1422 p. 5). Odnośna
zapiska ogłoszona drukiem przez J. Ptaśnika w Mo-
numenta Poloniae typographica XV et XVI saeculo-
rum. t. I, nr 61, s. 26, brzmi jak następuje: „Johannes

Zirniczsky illuminator librorum ius habet, pro littera
portanda ad Pasce (festum) proximum fideiusserunt
Adam et Mathis s[k]larze -f dedit 16 gr.“. Z tym
nazwiskiem można powiązać złote inicjałki J. Z.
umieszczone na jednej z miniatur Kodeksu Behema,
bez uciekania się do sztucznych hipotez. Nie może
również budzić zastrzeżeń przynależność autora mi-
niatur do stanu szlacheckiego. Na przełomie XV
i XVI w. drobna szlachta garnęła się do miast, gdzie
znajdowała zatrudnienie w rzemiośle lub handlu,
zwłaszcza w tak atrakcyjnym środowisku bogatej kul-
tury, jakim był w tym czasie Kraków, stolica potęż-
nego państwa Jagiellonów.
Nie pogardzano wówczas rzemiosłem — owszem
chlubiono się wykonywaniem nawet tak pogardzane-
go później rzemiosła szewskiego, o czym przekonuje
nas notatka zapisana na jednym z inkunabułów Bibl.
Jagiell., którego właściciel, kleryk szlacheckiego po-
chodzenia (czego nie omieszkał zaznaczyć), podał rów-
nocześnie na wieczną rzeczy pamiątkę, że jego ojciec
„nobilem artem sutoriam exercet“. Polskie pochodze-
nie autora miniatur nie budzi również żadnych wąt-
pliwości. Analiza historyczno-artystyczna Kodeksu
Behema, przeprowadzona przez wybitnych historyków
sztuki, między innymi przez dr Zofię Ameisenową
(Bulletin de la Societe franęaise de reproductions de
manuscrits a peintures, t. 17, Paris 1933, s. 89), stwier-
dza, że Kodeks powstał w Krakowie jako wytwór pol-
skiej sztuki. Chciałbym tylko zwrócić jeszcze uwagę,
że pewne szczegóły miniatur potwierdzają czysto pol-
skie pochodzenie ich autora.
Władysław Pociecha


II. 3. Herb Szeliga na K. II Kodeksu Baltazara Behema. (Fot. H. Romanowski)

149