Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

11. 1. Mikołaj Erler (?), kur bractwa strzeleckiego w Warszawie z r. 1552.
(Fot. H. Romanowski)

MICHAŁ WALICKI
DOMNIEMANE DZIEŁO MIKOŁAJA ERŁERA

Szczęśliwe odnalezienie srebrnego kura, godła
bractwa strzeleckiego w Warszawie z 1552 r., zalicza-
nego niedawno jeszcze do strat powojennych, upoważ-
nia, w oparciu o nowe materiały, ponownie powrócić
do tego tematu, zasygnalizowanego przeze mnie przed
kilku laty. Zabytek ten parokrotnie już był publiko-
wany, wymieniano go nieraz w wydawnictwach en-
cyklopedycznych1 2. Ograniczam się tedy do przypom-
nienia, że jest to zwyczajowe godło bractw strzelec-
kich, wykonane w srebrze, o wysokości 18, szerokości
u podstawy 17,1 cm (il. 1).
Figurka ptaka w złoconej koronie, starannie, nie-
mal wykwintnie cyzelowana, stoi na podstawie
w kształcie uciętej gałązki o trzech obrąbanych mniej-
szych gałązkach czy sęczkach. Na sztorcach czterech
zacięć widnieją: a) data 1552, b) gmerk złotnika,

1 Gołębiowski L., Opisanie historyczno-statystycz-
ne miasta Warszawy, wyd. II, Warszawa 1827, s. 160;
Moraczewski J., Starożytności polskie, I, Poznań 1842,
s. 574; Kraushar A., Kurek srebrny bractwa strzelec-
kiego z czasów Zygmunta Augusta (Zabytki warszaw-
skie IV), Tygodnik Ilustrowany 1889, nr 49, s. 962;
Gloger Z., Encyklopedia staropolska, II, Warszawa
1902, s. 121; Gembarzewski B., Muzeum Narodowe
w Warszawie, Kraków 1926, nr 97; Bruckner A., Ency-
klopedia staropolska, Warszawa 1937, s. 748; Walicki

c) monogram NE, d) znak w formie półksiężyca
o trzech promieniach zwróconego barkiem do góry5
(il. 2—5). Kurek noszony był zgodnie ze zwyczajem
na szyi, na łańcuchu; celowi temu służyły cztery ucha
umieszczone po bokach podstawy oraz dwa dalsze na
grzbiecie między skrzydłami, podobnie jak i cztery
otwory do przewlekania łańcucha widoczne w lewym
skrzydle. Na ogół kurek warszawski powtarza dość
wiernie podobne godła innych towarzystw strzelec-
kich w Polsce, natomiast zachowane sygnatury lite-
rowe i rysunkowe zapewniają mu wyjątkowe miejsce
w rzędzie innych zabytków tego rodzaju.
Czas wykonania warszawskiego godła wyprzedza
o lat trzynaście powstanie kura bractwa krakowskie-
go (1565), którego autor, o ile mi wiadomo, jest nie-
znany3 *. Archiwa przechowały natomiast nazwisko złot-

M., Dwa przyczynki do dziejów sztuki w Polsce XVI
w., Przegląd historyczny XXXVII (1948), s. 243-245.
2 Znak taki występuje często na warszawskich
wyrobach złotniczych aczkolwiek bliżej jest nieokreś-
lony. Informację tę zawdzięczam mgr B. Kopydłow-
skiemu.
3 Por. Starożytności i pomniki Krakowa, Kraków
1847, z. III, (O Towarzystwie strzeleckim w Krakowie)-,
Grabowski A., Starożytnicze wiadomości o Krakowie,
Kraków 1852, s. 193. Poza tym Gloger i Bruckner, jw.

150