Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

TADEUSZ GOSTYŃSKI

ARKADIA PODWARSZAWSKA
I ZESPÓŁ PARKOWY ST. H. LUBOMIRSKIEGO

Podróżnik francuski Regnard we wspomnieniach
z pobytu w Warszawie zanotował, że zwiedzał między
innymi ogrody St. H. Lubomirskiego w pobliżu Ujaz-
dowa, w których oglądał „ermitaże11 i „łazienki11.
O samym Lubomirskim wspomniał, że szczególną tro-
ską otaczał swoje ogrody1.
Na freskach w kościele w Czerniakowie pokazany
jest Lubomirski, jak osobiście przegląda plany, nara-
dza się ze swym nadwornym architektem Tylmanem
i czuwa nad budową.
Wśród dzieł literackich Lubomirskiego jest jedno
zatytułowane Rozmowa wielkosobotnia z panem Tyl-
manem, świadczące, jak bliskie łączyły stosunki fun-
datora z projektodawcą i wykonawcą planów1 2 3,
W jednym z listów Lubomirskiego do przyjacie-
la — Zebrzydowskiego jest interesujący ustęp: „Ja tu
jazdowskiej pozycji nie odmieniam w inszą rezyden-
cję, bawiąc się architekturą... po różnych wioskach,
codzień, gdzie indziej przejeżdżając...113.
Ze świadectw tych widać troskę i ścisłą współ-

1 „Ten książę poleca pielęgnować nieustannie swój
ogród z ermitażami, oraz łazienkami...11, Rewski Z.,
Warszawa z czasów Sobieskiego w pismach J. Fr. Re-
gnarda, Stolica VIII (1953), nr 28.
2 Por. Makowiecki T., Tylman z Gameren Gamer-
ski, Sprawozdania T. N. W. Wydz. II, XXVII (1934).
3 Biblioteka P. A. N. w Krakowie, „Varia scripti...
Stanislai Heraciii Lubomirski11. List niedatowany i bez
wymienienia imienia adresata.
4 Tatarkiewicz W., Pięć studiów o Łazienkach,
Lwów - Warszawa 1925; Szabłowski J., Łazienki kró-
lewskie. Widoki, plany i projekty, Warszawa 1937.

pracę Lubomirskiego z Tylmanem przy zakładaniu
i pielęgnacji ujazdowskich ogrodów i znajdujących się
w nich pawilonów, których musiała być większa ilość.
Istotnie zachowały się przekazy, gdzie się te pa-
wilony znajdowały i jaki był ich wygląd. Jeden z nich
— „łazienka11, rozbudowany w XVIII stuleciu w „pa-
łac na wyspie11, jest dobrze znany i wielokrotnie
opisany. Wiemy dokładnie, jaki był jego wygląd ze-
wnętrzny i znamy jego wykończenie wewnątrz. Był
to pałacyk niedużych rozmiarów o wnętrzach grote-
skowych4.
Drugi z nich — „ermitaż11 koło Agrykoli również
został przebudowany w XVIII w. O jego pierwotnym
wyglądzie zewnętrznym i wnętrzach nic dokładnego
nie wiadomo. Był to niewielki budynek na planie
kwadratowym5. Podróżnik włoski Faggiuoli oglądając
tę samotnię Lubomirskiego zanotował tylko ogólniko-
wo, że była wyposażona we wszystko, czego potrzebu-
je ktoś pragnący mieszkać wygodnie, na uboczu, zda-
ła od ludzi. Jak ze słów Faggiuolego wynika, miała
wspaniałe wykończenie rzeźbiarskie i malarskie6. Te-

5 Tatarkiewicz W., jw.
6 „Ed in fine del giardino si vede un ritiro, un
piccolo appartamento, fornito di tutto il bisognevole
per una persona, che abbia il gusto di star con lin-
dura e comodo in solitudine, facendo orazione lontana
da ogni mondani affare...11. O wnętrzu, o salach, mówi:
„...ornati di stucchi ed'intagli e pitture, il tutto con
animo non meno generoso che reggio.11 Gio. Batt. Fag-
giuoli, Memorie e riccordi..., 1690 (Brahmer M.,
Z dziejów polsko-włoskich stosunków kulturalnych,
Warszawa 1939, s. 277).


II 1. Plan sytuacyjny zespołu ujazdowsko-czerniakowskiego (wg Plan des environs de
Varsovie z pocz. w. XIX, A. Gł. A. D.)

165