Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

KRONIKA

HISTORIA SZTUKI NA SESJI ODRODZENIA W POLSCE
25 —30. X. 1953

Wkład historii sztuki w dorobek
Sesji Odrodzenia w Polsce, zorgani-
zowanej w dniach 25—30 paździer-
nika 1953 r. przez Polską Akademię
Nauk wyraził się pięcioma refera-
tami, będącymi wynikiem zespoło-
wej pracy skupionej wokół Komite-
tu Teorii i Historii Sztuki PAN
przy współudziale Państwowego In-
stytutu Sztuki.
Monumentalnym podsumowaniem
dotychczasowych badań nad proble-
matyką renesansu stała się otwarta
w tym czasie wystawa „Odrodzenia
w Polsce”, wymagająca z racji ogro-
mu zawartych w niej zagadnień,
osobnego omówienia.
Na obrady plenarne Sesji Odro-
dzenia wniosła Sekcja Historii Sztu-
ki dwa referaty: „Sztuka polskiego
odrodzenia jako wyraz ideologii
społecznej” — G. Chmarzyńskiego
i Z. Kępińskiego oraz „Muzyka pol-
skiego odrodzenia” — J. Chomiń-
skiego i Z. Lissy t
Pierwszy z wspomnianych refe-
ratów stawiał sobie za cel wyjaśnie-
nie nowych wartości sztuki polskie-
go renesansu, jej humanizmu, świec-
kości, realizmu, rodzimości i aktua-
lizacji — ideologią społeczną, decy-
dującą o wyrazie plastycznym dzie-
ła sztuki. Interpretacja czołowych
i typowych wytworów artystycz-
nych naszego odrodzenia, ukazująca
kierunki ideologiczne działające w
każdorazowym, złożonym zjawisku,
jakim jest dzieło sztuki, wydawała
się jednym z podstawowych zadań
stojących obecnie przed badaczami
tego okresu.
Praca „Sztuka polskiego odrodze-
nia jako wyraz ideologii społecznej”
rozrosła się w swej pierwotnej wer-
sji do około 200-stronicowego opra-
cowania, które zostało skrócone do
70 str. tekstu powielonego na Sesję
Odrodzenia, następnie jeszcze stresz-
czonego na 31 str. maszynopisu od-
czytanych na konferencji.
Koncepcja referatu, podzielonego
w ramach przyjętej periodyzacji
na pięć podokresów (1450—1500,
1500—1520, 1520—1550, 1550—1580,

1 Referaty wygłoszone na Sesji
Odrodzenia zostały opublikowane w
formie powielaczowej przez PAN,

1580—1650) polegała na sygnalizo-
waniu wytypowanych przez auto-
rów, dominujących w danym okre-
sie rozwojowym zjawisk, zachodzą-
cych w bazie i nadbudowie ideolo-
gicznej oraz obrazowaniu sytuacji
w dziedzinie sztuki, będącej pla-
stycznym odpowiednikiem kierun-
ków ideologii społecznej.
Obiekty specjalnie charaktery-
styczne dla poszczególnych etapów
rozwojowych omawianego okresu
zostały poddane nowej w historii
sztuki polskiej, śmiałej interpretacji,
potraktowanej żywo i plastycznie,
ujętej niejednokrotnie w piękne
formy opisowe. Tu tkwiła istota re-
feratu, jego oryginalność i odważne
nowatorstwo. •
Jak już wspomniano punktem
wyjścia dla wyboru dzieł sztuki wy-
magających szczegółowej analizy
była ich typowość. Omawiano zatem
zarówno pewne masowe zjawiska,
występujące w sztuce kolejnych
okresów renesansu jak i pojedyncze
obiekty o szczególnie ważnym zna-
czeniu.
W drugiej połowie XV wieku „Po-
stępowy mieszczański charakter
ideologiczny sztuki, rozmiary dzia-
łalności artystycznej tej klasy [miesz-
czaństwa] nie świadczą o jej prze-
wadze w ówczesnym układzie ustro-
jowym Polski, są jedynie przeja-
wem podjętego natarcia na feu-
dalny system w dziedzinie nadbu-
dowy, przy czym sztuka zostaje
uaktywniona ideologicznie i zajmuje
nie estetyzującą, lecz bojową po-
stawę, rozstrzygającą o jej związ-
ku z nowożytną epok ą”.
Dobitnym objawem tej postawy
była według autorów akcja wzno-
szenia nowych ołtarzy, w których
na kanwie tematyki religijnej po-
kazano ówczesne - społeczeństwo w
jego złożonym uwarstwieniu i wza-
jemnych konfliktach. Głęboko ludz-
ki, realistyczny charakter tej pla-
styki, mimo gotyckich obciążeń for-
malnych decyduje o zaliczeniu jej
do nowej epoki.

bądź niektóre z nich w formie książ-
kowej w wydawnictwie PIW (m. i.
J. Chomińskiego i Z. Lissy, Muzyka

W pierwszym dwudziestoleciu
XVI wieku „...indywidualizuje się
inicjatywa artystyczna patrycjatu,
odrywając się wreszcie od standar-
tu mieszczańskiego; na pograniczu
społeczności mieszczańskiej i drob-
noszlacheckiej kształtuje się swoista
kultura artystyczna nowego środo-
wiska intelektualistów; podnosi się
przygasła od wielu pokoleń działal-
ność wielkich feudałów.” Odpo-
wiednikami wspomnianych prze-
mian społeczno-ideologicznych w
dziedzinie nadbudowy kulturalnej
były interpretowane przez autorów
takie zjawiska jak wzrost budow-
nictwa miejskiego, "wykształcenie
nowego typu portretu intelektuali-
sty-humanisty, rozwój grafiki książ-
■ kowej, w której nie brak tematyki
historycznej, państwowej. Wyrazem
nowej polityki dworu, objawiające-
go tendencje do objęcia przodującej
roli w tworzeniu renesansowej kul-
tury na terenie państwa polskiego
była przebudowa królewskiego zam-
ku na Wawelu, przeprowadzona już
całkowicie w duchu odrodzenia.
Lokalną sztuką cechową, repre-
zentującą ideologię średniego miesz-
czaństwa, przede wszystkim w ma-
larstwie, charakteryzowało „...nowe
odczucie człowieka, bardziej realne
i krzepkie, coraz jaskrawiej demo-
kratyczne...”. W tendencjach ma-
larstwa tego okresu zaistniały we-
dług autorów możliwości dalszego
rozwoju ludowego realizmu, które
niestety w późniejszych okresach
nie zostały w pełni podjęte. Naj-
wyższym osiągnięciem związanym
z realistycznym nurtem plastyki
mieszczańskiej tego czasu był sze-
rzej zinterpretowany Kodeks Bohe-
ma, pierwsze dzieło malarstwa mi-
niaturowego poświęcone czysto laic-
kiej tematyce.
W następnym okresie, do 1550 r.
wysunęli autorzy na plan pierwszy
wielkie fundacje królewskie: Kapli-
cę Zygmuntowską i dekoracje zam-
ku wawelskiego. Pierwsze przedsię-
wzięcie nazwali „...uderzeniem poli-
tycznym po linii koncentracji spo-

polskiego Odrodzenia). Wszystkie
cytaty w niniejszym sprawozdaniu
oparte są na tekstach powielonych.

280