Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

II. 1. Piotrków, kościół jezuitów. Widok od pn.-wsch.
(Fot. E. Kozłowska-Tomczyk)

JERZY Z. ŁOZIŃSKI
KOŚCIÓŁ JEZUICKI W PIOTRKOWIE TRYBUNALSKIM*

Na okres powolnej odbudowy Piotrkowa po znisz-
czeniach wojen szwedzkich w połowie XVII wieku
przypada lokacja dwóch nowych klasztorów — pijar-
slkiegb i jezuickiego* 1. Późne sprowadzenie jezuitów do
miasta o tak dużym znaczeniu politycznym musiało
posiadać niewątpliwie poważne przyczyny, widoczne
później w trudnościach finansowych nowej placówki
zakonnej i niechęci okazywanej jej przez władze miej-
skie. Jej dzieje, począwszy od fundacji aż do zakoń-
czenia budowy dają się odczytać w źródłach archiwal-
nych oraz wzmiankach rozrzuconych po różnych pu-
blikacjach 2.
Zapisy pieniężne na kolegium jezuickie trwają od
r. 1651, pierwsi zakonnicy zjawiają się w Piotrkowie

* Artykuł niniejszy jest streszczeniem pracy magi-
sterskiej wykonanej w r. 1951 na Uniwersytecie War-
szawskim, pod kierunkiem prof, dr Wł. Tomkiewicza.
1 Bibliografia dotycząca Piotrkowa oraz tamtejsze-
go kościoła jezuitów, por. Powiat piotrkowski. Inwen-
tarz topograficzny (Zabytki Sztuki w Polsce IV), War-
szawa 1950, s. 248—53; opis tamże s. 218—33.
2 Podstawowymi są tu materiały archiwalne prze-
chowywane w Archiwum Centralnym zakonu w Rzy-
mie (por. Bednarski S., Polonica w archiwach jezuic-
kich, odb. z Nauki Polskiej XX, Warszawa 1935), a

w r. 1661. Otwarciu szkół stają m. i. na przeszkodzie
długoletnie spory z pijarami. Założenie placówki przy-
pada na r. 1677, do r. 1716 jest ona formalnie rezyden-
cją, zależną od macierzystego kolegium w Rawie Ma-
zowieckiej. Do r. 1695 trwa akcja wykupywania ka-
mienic i placów przy ul. Łaziennej, gdzie mieści się
placówka; nabożeństwa odbywają się w drewnianej
kaplicy. W r. 1695 zostaje położony kamień węgielny
pod kościół, w następnym roku katastrofa budowla-
na przerywa roboty na lat 13. Prace — w oparciu
o liczne fundacje pieniężne —- zostają podjęte dopiero
po wojnach początku XVIII stulecia i trwają z przer-
wami od r. 1709 do 1727, gdy kościół zostaje konsekro-
wany. W r. 1731 niszczy go pożar miasta, po odbu-
dowie następuje ponowna konsekracja w r. 1733.

zwłaszcza Historia Residentiae (od r. 1716 Collęgii)
Petrieoviensis S. J. oraz katalogi: personarum, breves
i triennales Prov. Pol. S. J.; wypisy z nich udało mi
się wykorzystać dzięki uprzejmości ks. dr J. Poplat-
ka. Z prac drukowanych por. zwłaszcza Załęski St.,
Jezuici w Polsce, Lwów 1900—05, t. III, s. 733—36 i t. IV,
s. 1571—80; Volumina Legum V, s. 276; Rzepnicki F.,
Vitae praesidum Póloniae Magni Ducatus Lithuaniae
res praecipuae illorum gestae ad annum 1760, I, s. 382;
Rzeczniowski L., Kościół św. Franciszka Ksawerego
(pierwotnie jezuicki, następnie pijarski) wraz z kole-
gium w Petrokowie, Kłosy XI (1870), s. 372—4.

326