Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

STANISŁAW HIŻ
ZARYS ŻYCIA I TWÓRCZOŚCI HILAREGO SZPILOWSKIEGO*

Fragmentaryczne i często sprzeczne wzmianki, do-
tyczące Hilarego SzpilowskiegO, w wielu wypadkach
trudno jest dziś wyjaśnić, gdyż materiały archiwal-
ne do jego biografii i działalności spłonęły w Archi-
wum Oświecenia Uniwersytetu Warszawskiego w i.
1939.
Hilary Szpilowski urodził się w 1753 r. prawdopo-
dobnie jako- naturalny syn któregoś z rzeczyckich
Szpilowskich. Ok. 1780 r. opuszcza on służbę u straż-
nika J. W. Mierzejewskiego i 16.1.1781 r. podpisuje
kontrakt na konduktora budowlanego u architekta
Stanisława Zawadzkiego. Pracuje u niego tylko dwa
lata, gdyż oskarża Zawadzkiego przed Departamen-
tem Wojskowym o złe projektowanie koszar w Ka-
mieńcu Podolskim. Proces trwał od 26.VII.1783 r. do
3.II.1784 r. i zakończył się odrzuceniem przez komisję
zarzutów stawianych przez SzpilowskiegO', 'który od
tej chwili pracuje już samodzielnie.
W r. 1783 buduje pałac w Walewicach (pow. ło-
wicki) dla szambelana Anastazego Walewskiego. Trzy-
nastoosiowy, dwulkondygnaejowy korpus główny pała-
cu z głębokimi ryzalitami bocznymi od strony elewacji
ogrodowej i z jońskim portykiem czterokolumnowym
w fasadzie, łączy się z dwoma piętrowymi pawilo-
nami za pomocą parterowych galerii załamanych pod

* Artykuł niniejszy jest streszczeniem pracy ma-
gisterskiej wykonanej w r. 1951 na Uniwersytecie War-
szawskim pod kierunkiem prof, dr St. Lorentza.

kątem prostym. W elewacji ogrodowej między ryza-
litami biegnie na parterze taras, dostępny po bokach
przez schody, oparty na czole piwnicy oraz na wy-
stępującym na tle tego czoła krużganku arkadowym.
Przy tradycyjnych na ogół formach, jak m. in. pod-
kreślenie osi skrajnych (w elewacji ogrodowej ryza-
lity o charakterze alkierzowym), widać itu równorzęd-
ność w potraktowaniu obu kondygnacji, uderza no-
woczesna płaskość elewacji frontowej z przystawio-
nym podcieniowym portykiem.
Budowa pałacu Walewskich prawdopodobnie dała
Szpilowskiemu szereg zamówień od okolicznych bo-
gatych ziemian, którzy w tym czasie zaczynają ma-
sowo budować rezydencje klasycystyczne na wsi. Ana-
liza stylistyczna niektórych pałaców na terenie ziemi
goistyniińskiej daje podstawy do przypuszczeń, że bu-
dował je projektant Walewic (np. pałac w Słubicach,
ok. r. 1790 dla kasztelana rawskiego J. S. Mikorskiego
i sąsiadujący z nim pałac w Studzieńcu).
Wydaje się też wysoce prawdopodobnym, że Szpi-
lowski projektował również i szereg kościołów na
tym terdnie. Jeżeli bowiem przyjąć, że Mikorski bu-
dowę swego pałacu w Słubicach powierzył Szpi-
lowskiemu, to i budowę kościoła słubickiego (r. 1791)
zlecił prawdopodobnie temu samemu architektowi.
Również podobieństwo ówczesnych form architekto-
nicznych tego kościoła (w 1854 r. gruntownie przebu-
dowanego) z późniejszymi projektami kościołów Szpi-
lowskiegO, zdaje się potwierdzać to przypuszczenie.

335