Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

II. 1. Widok Słupska wg winiety karty Lubina, ok. r. 1618.

ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI
SŁUPSK
ZAGADNIENIA UKSZTAŁTOWANIA PRZESTRZENNEGO *
I. TOPOGRAFIA

Słupsk leży na skraju moreny dennej ciągnącej się
dwudziestokilometrowym pasem wzdłuż wybrzeża
morskiego. Typowy krajobraz moreny, z lekka falisty,
ożywiają od strony północnej odosobnione wzgórza —
enklawy moreny czołowej. Są to ostatnie ślady postoju
lodowca na Pomorzu. Rzeka Słupia, torująca sobie
drogę między wzniesieniami terenu, dąży poprzez nie-
skończoną ilość zakrętów ku morzu, które zdobywając
co roku skrawek spadzistego klifowego brzegu, spowo-
dowało łukowate cofnięcie się lądu, nie będące za-
toką wprawdzie, ale stwarzające dogodne warunki dla
portu. Rzeki odegrały szczególnie ważną rolę we wcze-
snym osadnictwie *, główną więc uwagę wypadnie po-
święcić temu odcinkowi biegu Słupi, który znajduje się
w obrębie dzisiejszego miasta. Rzut oka na historyczne
materiały kartograficzne wskazuje, że dzisiejsze koryto
Słupi różni się znacznie od pierwotnego i, że zmiany
zaszłe są wynikiem działalności człowieka. Jeszcze na
* Opracowanie to jest oparte na studium do
planu zagospodarowania przestrzennego miasta Słup-
ska, wykonanego na zlecenie Prezydium Wojewódz-
kiej Rady Narodowej w Koszalinie w ramach Pra-
cowni Badań i Studiów przy Pracowniach Konser-
wacji Zabytków.

XVIII-wiecznym planie widzimy powyżej miasta nie-
istniejące dziś zakola i pętle, a nurt rozszczepia się
tworząc wyspy i usprawiedliwiając trzy emblematycz-
ne ramiona rzeczne, nie darmo figurujące w herbie.
Zmiany te sięgające czasów stosunkowo nieodległych,
bo 1-ej połowy w. XIX, nie są jedynymi. Poważniejsza
i już od dawna przeprowadzona zmiana dotyczy od-
cinka od bramy Młyńskiej aż do klasztoru Norberta-
nek, a więc równoległego do podstawy trapezu, jaki
zarysowuje lokowane miasto. Zadziwia tu niespodzie-
wanie prosty bieg koryta rzecznego, nasuwający przy-
puszczenie regulacji w momencie wytyczania granic
obwodu warownego.
Przypuszczenie to znajduje potwierdzenie w jednym
z XVIII-wiecznych planów2, na którym zaznaczone są
na łące po prawej stronie rzeki, gdzie dziś rozciąga się
dzielnica przecięta ulicą 3 Maja — bagniste miejsca
zarysowujące pętlę pierwotnego koryta.
1 Por. charakterystykę elementów fizjograficznych
regionu w monografii: Pomorze Zachodnie, cz. 1, Po-
znań 1949 (Ziemie Staropolski II), s. 9—34.
2 Przy interpretacji korzystano nie z planu orygi-
nalnego, ale z przerysu w archiwum miejscowego mu-
zeum, Grundriss der Stolpe in Hinterpommern.

385