DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Kopydłowski, Bogusław: Ołtarz z Darłowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38029#0513
BOGUSŁAW KOPYDŁOWSKI
OŁTARZ Z
Pierwsze obszerne opracowanie ołtarza darłowskie-
go opublikował Lessing w r. 1885 l. W pracy tej autor
podał nazwisko artysty złotnika, który wykonał kilka
srebrnych plakiet. Był nim Jan Korver, rodem z Brun-
szwiku, osiadły pod koniec życia w Szczecinie. Po je-
go śmierci w r. 1607, fundator ołtarza, książę Filip II,
powierzył wykończenie dzieła złotnikom augsburgskim
— Krzysztofowi i Zachariaszowi Lenckerom. Konty-
nuatorzy Korvera w r. 1616 ukończyli swoje prace,
umieszczając datę na jednej, przypuszczalnie najpóź-
niej wykonanej plakiecie, ze sceną Ostatniej Wieczerzy.
W ten sposób powstało 27 płyt srebrnych ze scenami
z życia Chrystusa, z przedstawieniami proroków i apo-
stołów. Ołtarz przeznaczony był do kaplicy zamkowej
w Szczecinie. Filipowi II nie udało się jednakże do-
prowadzić do końca tej fundacji. Po jego śmierci rządy
całym Pomorzem objął brat, Bogusław XIV. Żona tego
ostatniego władcy Pomorza, księżna Elżbieta, w r. 1636
poleciła wykonać barokowy ołtarz, do którego przy-
twierdzono owe srebrne plakiety. Ponadto ołtarz ten
otrzymał oprawę w postaci szafy ze skrzydłami malo-
wanymi en grisaille. Tak zmontowana całość znalazła
się w kaplicy zamkowej w Darłowie.
Zdaniem Lessinga Jan Korver był autorem tylko
dwóch plakiet: Cierniem Koronowania i Biczowania.
Dalsze pięć wykonał Krzysztof Lencker przy współpra-
cy swego syna Zachariasza. Osiem innych, zdaniem te-
goż autora, miało powstać w pracowni złotnika sygnu-
jącego się monogramem JKF. Centralną plakietę ze
sceną Hołdu Trzech Króli wraz z ramami wyrzeźbił
nieznany bliżej złotnik, którego punca składa się z wią-
zanych liter HK. Podobną opinię, opierając się zresztą
o artykuł Lessinga, wyraził Rosenberg 2. W ten sposób
utrwalone sądy o autorstwie ołtarza przyjęte zostały
przez literaturę niemiecką. Otto Schmitt, publikując
w r. 1927 krótką wzmiankę o ołtarzu, upraszcza nieco
tę wersję wymieniając jedynie Korvera i Lenckerów 3.
Zdaje się, że najbardziej miarodajne zdanie o autor-
stwie ołtarza wygłosiła Charlotte Steinbrucker4. Dzie-
łami Korvera są według niej tylko plakiety przedsta-
wiające Cierniem Koronowanie, sygnowane J. Kor. F.
i Biczowanie z monogramami J. K. F. Plakieta ze sceną
Ukrzyżowania —- zdaniem autorki — również ma być
dziełem tego artysty, lecz nie weszła w skład ołtarza.
Nie wykończoną umieszczono na płycie grobowej zmar-
łego złotnika. Pozostałe plakiety, szczególnie te, które
były sygnowane inicjałem J. K. F. przypisywane przez
niektórych autorów Korverowi, wedle jej opinii, zgo-
dnej zresztą ze zdaniem Rosenberga, wykonali nie zna-
ni bliżej artyści augsburgscy. Natomiast Lenckerom
przypada w udziale stworzenie dziewięciu płyt z po-
śród wszystkich, jak na to wskazuje fragment listu
patrycjusza augsburgskiego Heinhofera do księcia Fi-
lipa II z dnia 5 grudnia 1610: „Den Linkher will ich
auch fragen, ob er das angefangene tafelin von der aus-
fuehrung Christi vollends absolviren wolle, zweiflet
mir nit, weil er die 9 stiick zu machen hat, er werde
dises mit waigern“ 5. Na zakończenie swojej wzmianki
1 Lessing J., Der Silberaltar in Riigenwalde, Jahr-
buch der kóniglich Preussischen Kunstsammlungen,
VI (1885), s. 60.
2 Rosenberg M., Der Goldschmiede Merkzeichen,
Frankfurt a. Main 1925, T. III, s. 317, nr 4585.
3 Schmitt O., Ostpommern, Berlin 1927, s 14 i 19,
il. 42 i 43.
DARŁOWA
o Korverze autorka podaje wprost rewelacyjną wiado-
mość, że złotnik ten nie należał do cechu.
Do literatury polskiej ołtarz z Darłowa wprowadził
Chmarzyński umieszczając o nim w r. 1949 wzmiankę
w zbiorowej pracy na temat Pomorza Zachodniego B.
Autor w tym czasie nie widział już całego ołtarza. Ko-
rzystał jedynie z fotografii znajdujących się w zbiorach
Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie oraz z za-
chowanej w farze darłowskiej hebanowej szafy, którą
w r. 1945 nieznani sprawcy ogołocili z jej srebrnych
ozdób. Nic też dziwnego, że jego opinia, streszczająca
się do następującego zdania: „srebrne reliefy o fla-
mandzkim charakterze manierystycznym (1607—16), ro-
boty brunszwickiej i augsburgskiej z zamówienia księ-
cia Filipa 11“ — w niczym nie różni się od mniemania
autorów niemieckich.
Powyższy przegląd sądów i opinii na temat autor-
stwa srebrnych części ołtarza darłowskiego, w wielu
wypadkach bardzo rozbieżnych, wyraźnie wskazuje na
to, że wszyscy ci uczeni niezbyt dokładnie znali sam
zabytek. Widocznie warunki, w jakich przed wojną
znajdował się ołtarz, nie dopuszczały do odjęcia części
srebrnych i do gruntownego ich zbadania, skoro np.
ani jeden z autorów nie wspomina o technice wyko-
nania plakiet. Wszędzie mowa jest tylko o reliefach.
Nawet dociekliwy Rosenberg używa tego określenia.
Po zniknięciu plakiet w r. 1945 istniała obawa, że już
nigdy nie uda się ustalić autorstwa płyt srebrnych i że
ciekawy ten zabytek w dalszym ciągu skupiać będzie
wokół siebie szereg różnych zdań. Szczęśliwy zbieg
okoliczności pozwolił jednak zająć się jeszcze raz tym
zagadnieniem, a to dzięki odnalezieniu na terenie Za-
mościa ośmiu płyt należących niegdyś do wystroju oł-
tarza darłowskiego. Obecnie znajdują się one w zbio-
rach Muzeum Narodowego w Warszawie. Są to: Hołd
Trzech Króli w srebrnej i hebanowej ramie, Chrzest
w Jordanie, Ostatnia Wieczerza, Pojmanie Chrystusa,
Chrystus przed Kajfaszem, Chrystus przed Piłatem,
Cierniem Koronowanie i Złożenie do Grobu.
Plakiety te są wykonane w niezwykle cienkim od-
lewie o grubości płyty nie przekraczającej 1,5 mm.
Wymiary ich różnią się od podawanych przez Rosen-
berga. Wysokość cyklu Pasji wynosi 20,5, szerokość
14 cm, a nie jak podaje Rosenberg tylko 20 cm. Ten
jeden fakt chociażby wskazuje na to, że wymieniony
autor nie wyjmował płyt srebrnych z ich opraw i nie
oglądał ich dokładnie. Chrzest w Jordanie posiada nie-
co inne wymiary. Jest to płyta pozioma wys. 18 i szer.
21,5 cm. Największą z pośród zachowanych plakiet jest
Hołd Trzech Króli, której wysokość wraz z ramą wy-
nosi 48, szer. 35 cm. Sama zaś płyta ma kształt piono-
wego prostokąta o wymiarach: wys. 24, szer. 18,5 cm.
Zarówno rama, jak i plakieta posiadają wybite sygna-
tury miasta Szczecina oraz złotnika, w postaci związa-
nych liter HK w kolistym polu. Chrzest w Jordanie
i Ostatnia Wieczerza sygnowane są wypukłymi litera-
mi JKF. Ta sama sygnatura znajduje się na plakietach
ze scenami Chrystus przed Kajfaszem i Chrystus przed
4 Steinbrucker Ch„ Korver Johannes, Thieme-
Becker, Allgemeines Kiinstlerlexikon XXI, s. 187.
5 Steinbrucker, jw., s. 188.
8 Chmarzyński G„ U granic sztuki ludowej i hi-
storycznej, w wydawnictwie Pomorze Zachodnie, Po-
znań 1949, t. II, s. 290.
459
OŁTARZ Z
Pierwsze obszerne opracowanie ołtarza darłowskie-
go opublikował Lessing w r. 1885 l. W pracy tej autor
podał nazwisko artysty złotnika, który wykonał kilka
srebrnych plakiet. Był nim Jan Korver, rodem z Brun-
szwiku, osiadły pod koniec życia w Szczecinie. Po je-
go śmierci w r. 1607, fundator ołtarza, książę Filip II,
powierzył wykończenie dzieła złotnikom augsburgskim
— Krzysztofowi i Zachariaszowi Lenckerom. Konty-
nuatorzy Korvera w r. 1616 ukończyli swoje prace,
umieszczając datę na jednej, przypuszczalnie najpóź-
niej wykonanej plakiecie, ze sceną Ostatniej Wieczerzy.
W ten sposób powstało 27 płyt srebrnych ze scenami
z życia Chrystusa, z przedstawieniami proroków i apo-
stołów. Ołtarz przeznaczony był do kaplicy zamkowej
w Szczecinie. Filipowi II nie udało się jednakże do-
prowadzić do końca tej fundacji. Po jego śmierci rządy
całym Pomorzem objął brat, Bogusław XIV. Żona tego
ostatniego władcy Pomorza, księżna Elżbieta, w r. 1636
poleciła wykonać barokowy ołtarz, do którego przy-
twierdzono owe srebrne plakiety. Ponadto ołtarz ten
otrzymał oprawę w postaci szafy ze skrzydłami malo-
wanymi en grisaille. Tak zmontowana całość znalazła
się w kaplicy zamkowej w Darłowie.
Zdaniem Lessinga Jan Korver był autorem tylko
dwóch plakiet: Cierniem Koronowania i Biczowania.
Dalsze pięć wykonał Krzysztof Lencker przy współpra-
cy swego syna Zachariasza. Osiem innych, zdaniem te-
goż autora, miało powstać w pracowni złotnika sygnu-
jącego się monogramem JKF. Centralną plakietę ze
sceną Hołdu Trzech Króli wraz z ramami wyrzeźbił
nieznany bliżej złotnik, którego punca składa się z wią-
zanych liter HK. Podobną opinię, opierając się zresztą
o artykuł Lessinga, wyraził Rosenberg 2. W ten sposób
utrwalone sądy o autorstwie ołtarza przyjęte zostały
przez literaturę niemiecką. Otto Schmitt, publikując
w r. 1927 krótką wzmiankę o ołtarzu, upraszcza nieco
tę wersję wymieniając jedynie Korvera i Lenckerów 3.
Zdaje się, że najbardziej miarodajne zdanie o autor-
stwie ołtarza wygłosiła Charlotte Steinbrucker4. Dzie-
łami Korvera są według niej tylko plakiety przedsta-
wiające Cierniem Koronowanie, sygnowane J. Kor. F.
i Biczowanie z monogramami J. K. F. Plakieta ze sceną
Ukrzyżowania —- zdaniem autorki — również ma być
dziełem tego artysty, lecz nie weszła w skład ołtarza.
Nie wykończoną umieszczono na płycie grobowej zmar-
łego złotnika. Pozostałe plakiety, szczególnie te, które
były sygnowane inicjałem J. K. F. przypisywane przez
niektórych autorów Korverowi, wedle jej opinii, zgo-
dnej zresztą ze zdaniem Rosenberga, wykonali nie zna-
ni bliżej artyści augsburgscy. Natomiast Lenckerom
przypada w udziale stworzenie dziewięciu płyt z po-
śród wszystkich, jak na to wskazuje fragment listu
patrycjusza augsburgskiego Heinhofera do księcia Fi-
lipa II z dnia 5 grudnia 1610: „Den Linkher will ich
auch fragen, ob er das angefangene tafelin von der aus-
fuehrung Christi vollends absolviren wolle, zweiflet
mir nit, weil er die 9 stiick zu machen hat, er werde
dises mit waigern“ 5. Na zakończenie swojej wzmianki
1 Lessing J., Der Silberaltar in Riigenwalde, Jahr-
buch der kóniglich Preussischen Kunstsammlungen,
VI (1885), s. 60.
2 Rosenberg M., Der Goldschmiede Merkzeichen,
Frankfurt a. Main 1925, T. III, s. 317, nr 4585.
3 Schmitt O., Ostpommern, Berlin 1927, s 14 i 19,
il. 42 i 43.
DARŁOWA
o Korverze autorka podaje wprost rewelacyjną wiado-
mość, że złotnik ten nie należał do cechu.
Do literatury polskiej ołtarz z Darłowa wprowadził
Chmarzyński umieszczając o nim w r. 1949 wzmiankę
w zbiorowej pracy na temat Pomorza Zachodniego B.
Autor w tym czasie nie widział już całego ołtarza. Ko-
rzystał jedynie z fotografii znajdujących się w zbiorach
Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie oraz z za-
chowanej w farze darłowskiej hebanowej szafy, którą
w r. 1945 nieznani sprawcy ogołocili z jej srebrnych
ozdób. Nic też dziwnego, że jego opinia, streszczająca
się do następującego zdania: „srebrne reliefy o fla-
mandzkim charakterze manierystycznym (1607—16), ro-
boty brunszwickiej i augsburgskiej z zamówienia księ-
cia Filipa 11“ — w niczym nie różni się od mniemania
autorów niemieckich.
Powyższy przegląd sądów i opinii na temat autor-
stwa srebrnych części ołtarza darłowskiego, w wielu
wypadkach bardzo rozbieżnych, wyraźnie wskazuje na
to, że wszyscy ci uczeni niezbyt dokładnie znali sam
zabytek. Widocznie warunki, w jakich przed wojną
znajdował się ołtarz, nie dopuszczały do odjęcia części
srebrnych i do gruntownego ich zbadania, skoro np.
ani jeden z autorów nie wspomina o technice wyko-
nania plakiet. Wszędzie mowa jest tylko o reliefach.
Nawet dociekliwy Rosenberg używa tego określenia.
Po zniknięciu plakiet w r. 1945 istniała obawa, że już
nigdy nie uda się ustalić autorstwa płyt srebrnych i że
ciekawy ten zabytek w dalszym ciągu skupiać będzie
wokół siebie szereg różnych zdań. Szczęśliwy zbieg
okoliczności pozwolił jednak zająć się jeszcze raz tym
zagadnieniem, a to dzięki odnalezieniu na terenie Za-
mościa ośmiu płyt należących niegdyś do wystroju oł-
tarza darłowskiego. Obecnie znajdują się one w zbio-
rach Muzeum Narodowego w Warszawie. Są to: Hołd
Trzech Króli w srebrnej i hebanowej ramie, Chrzest
w Jordanie, Ostatnia Wieczerza, Pojmanie Chrystusa,
Chrystus przed Kajfaszem, Chrystus przed Piłatem,
Cierniem Koronowanie i Złożenie do Grobu.
Plakiety te są wykonane w niezwykle cienkim od-
lewie o grubości płyty nie przekraczającej 1,5 mm.
Wymiary ich różnią się od podawanych przez Rosen-
berga. Wysokość cyklu Pasji wynosi 20,5, szerokość
14 cm, a nie jak podaje Rosenberg tylko 20 cm. Ten
jeden fakt chociażby wskazuje na to, że wymieniony
autor nie wyjmował płyt srebrnych z ich opraw i nie
oglądał ich dokładnie. Chrzest w Jordanie posiada nie-
co inne wymiary. Jest to płyta pozioma wys. 18 i szer.
21,5 cm. Największą z pośród zachowanych plakiet jest
Hołd Trzech Króli, której wysokość wraz z ramą wy-
nosi 48, szer. 35 cm. Sama zaś płyta ma kształt piono-
wego prostokąta o wymiarach: wys. 24, szer. 18,5 cm.
Zarówno rama, jak i plakieta posiadają wybite sygna-
tury miasta Szczecina oraz złotnika, w postaci związa-
nych liter HK w kolistym polu. Chrzest w Jordanie
i Ostatnia Wieczerza sygnowane są wypukłymi litera-
mi JKF. Ta sama sygnatura znajduje się na plakietach
ze scenami Chrystus przed Kajfaszem i Chrystus przed
4 Steinbrucker Ch„ Korver Johannes, Thieme-
Becker, Allgemeines Kiinstlerlexikon XXI, s. 187.
5 Steinbrucker, jw., s. 188.
8 Chmarzyński G„ U granic sztuki ludowej i hi-
storycznej, w wydawnictwie Pomorze Zachodnie, Po-
znań 1949, t. II, s. 290.
459