Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

11. 1. Mistrz niderlandzki ok. r. 1625, szkic do portretu członków Bentu.
Trzeci od lewej Wouter Crabeth. Muz. Boymans w Rotterdamie.

ANDRZEJ CHUDZIKOWSKI
NIEZNANY OBRAZ WOUTERA CRABETHA
ZE STUDIÓW NAD CARAVAGGIONIZMEM

Kiedy młody Michelangelo Merisi da Caravaggio
zjawia się w 1589 r. w Rzymie, trwają tam jeszcze
teatralne tradycje manieryzmu wywodzącego się z póź-
nych dzieł Michała Anioła i Rafaela. Już jednak w
pierwszych swych obrazach Caravaggio zrywa defini-
tywnie z szesnastowieczną, manierystyczną spuścizną.
Dzięki nowemu, realistycznemu ujmowaniu zjawisk,
uzyskanemu w dużej mierze przez zastosowanie ostrych
kontrastów światła i cienia, zapoczątkowuje on nową
drogę rozwojową malarstwa. Światłocień nie był
wprawdzie wynalazkiem Caravaggia, zagadnienia lu-
ministyczne interesowały bowiem już przed nim mala-
rzy włoskich, zwłaszcza weneckich* 1. Jednak dopiero
w jego obrazach światłocień został użyty po raz pierw-
szy w sposób naturalny i konsekwentny. Stosowana
przez Caravaggia pełna skala światła i cienia posłu-
żyła artyście do wydobycia maksimum plastycznego
modelunku postaci i przedmiotów, i pozwoliła wywo-
łać całkowitą iluzję rzeczywistości. Niezwykły ten rea-
lizm spotęgował malarz przez odrzucenie bogatych ak-
cesoriów; malował najchętniej proste modele i skrom-

1 Źródeł sztuki Caravaggia upatrywano dotych-
czas w trzech środowiskach: w Wenecji w sztuce Gior-
giona i jego kręgu, w Lombardii w malarstwie Peter-
zana i tradycjach lokalnych oraz w Rzymie. Por. Ven-
turi L., II Caravaggio, Roma 1925; Pevsner N., Die
Lehrjahre des Caravaggio, Zeitschrift fur bildende
Kunst 1928/29, s. 278—288; Isarlo G., Avant Vexposi-
tion Vermeer. Le Caravagisme, L’Amour de 1‘Art 1935,

ne przedmioty, nie poprawiał przy tym natury, ale
ujmował zjawiska w ich naturalnej pozie. I chyba dla-
tego, że prace jego cechował tak właśnie pojęty rea-
lizm, znalazł on tylu kontynuatorów w krajach północ-
nej Europy, którzy z kolei zainicjowali w malarstwie
ogólnoeuropejski nurt zwany caravaggionizmem.
Problem caravaggionizmu, zwłaszcza w jego redak-
cji niderlandzkiej, w ostatnich latach szczególnie ab-
sorbuje umysły uczonych. Zainteresowania te wzmogła
jeszcze wystawa urządzona w 1952 r. w Utrechcie
i Antwerpii, skupiająca dzieła holenderskich i fla-
mandzkich następców ostatniego z wielkich malarzy
włoskich. Zadaniem jej było uwidocznić, w jaki spo-
sób wpływ Caravaggia promieniował na Niderlandy
i co ze zdobyczy tego artysty wchłonęło w swym pro-
cesie rozwojowym malarstwo flamandzkie i holender-
skie, a szczególnie środowisko w Delft z Vermeerem
na czele 2.
Spośród adeptów sztuki Caravaggia, bezwzględnie
na przodujące miejsce wysuwają się Holendrzy. Liczna
grupa malarzy utrechckich, przebywająca w pocz. XVII

s. 115; Voss H., Die Caravaggio-Ausstellung in Mai-
land, Kunstchronik 1951, s. 165—169; tenże, Caravaggios
europaische Bedeutung, Kunstchronik 1951, s. 265—266
i 287—294.
2 Patrz katalog wystawy Caravaggio en de Neder-
landen, Utrecht—Antwerpen 1952, oraz Nicolson B.,
Caravaggio and the Netherlands, Burlington Magazine
1952, septembre, s. 247—252.

469