Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (16.1954)

K R C)

N

K A

PAUL GANZ

Ze Szwajcarii nadeszła wiadomość
o śmierci znanego uczonego, prof.
Paula Ganza. Wybitny ten historyk
sztuki i muzeolog zmarł 28 sierpnia
r. b. w Oberhofen nad jeziorem
Thun, dokąd się przeniósł po wyco-
faniu się z katedry uniwersyteckiej
w Bazylei.
Nie tylko gruntowna wiedza, umi-
łowanie zwłaszcza swego kraju i je-
go kultury, ale również cechujący go
głęboki i szczery humanitaryzm zło-
żyły się na duchową sylwetkę tego
nieprzeciętnego człowieka, którego
zgon głębokim żalem napełnia nie
tylko jego bliskich, jego kraj, ale i
dalekich przyjaciół, którym do końca
umiał zachować wierną przyjaźń.
Paul Ganz urodził się w Zurichu 5
lipca 1872 r. Zamierzając początko-
wo poświęcić się malarstwu studio-
wał w Akademii Sztuk Pięknych w
Brukseli. Zainteresowania swe spre-
cyzował w dziedzinie historii sztuki
dopiero w 1897 r., powróciwszy do
Zurichu. W tej nowej wówczas dys-
cyplinie obrał zrazu pracę w dzie-
dzinie muzeologii. Pracując w Mu-
zeum Sztuk Pięknych w Bazylei (od
1902—1919, poprzednio jeszcze w Mu-
zeum Historycznym) był na tym sta-
nowisku pionierem nowoczesnej mu-
zeologii, której dał niemal pierwsze
w tym czasie podwaliny, kierując
tym Muzeum przez lat 15.
W r. 1908 mianowany profesorem
nadzwyczajnym historii sztuki wiąże
swą działalność naukową i pedago-
giczną z Uniwersytetem w Bazylei
nie porzucając jednak pracy w Mu-
zeum. Z jego inicjatywy powstaje
w r. 1908 Związek Muzeów Szwaj-
carskich, któremu przewodniczy do
chwili wyjścia z Muzeum t. j. do
r. 1919. W uznaniu wielkich jego za-
sług na tym terenie zostaje miano-
wany hon. członkiem tego Związku.
Praca w Muzeum pozwoliła mu na-
wiązać bliższe węzły ze społeczeń-
stwem. W r. 1912 zorganizował Tow.
Przyjaciół Zbioru Graficznego Mu-
zeum, a już w 1904 r. powstała z je-

* Ganz P., Die Handzeichnungen
Hans Holbein des Jungeren, Kriti-

go głównie inicjatywy organizacja
Opieki nad Zabytkami („Heimat-
schutz“.)
Zainteresowania naukowe P. Ganza
wyraźnie kierowały g:o ku opracowa-
niu twórczości wybitniejszych indy-
widualności artystycznych Szwajcarii
i środowisk z nią sąsiadujących.
Zajmowała go więc twórczość Nikla-
sa Manuela Deutsche, Konrada Wi-
tza, Mistrza z Messkirch, przede
wszystkim Hansa Holbeina, a z póź-
niejszych — Fusslego.
W zakresie badań nad twórczością
Holbeina był Paul Ganz autorytetem
najwyższym, szeroko wykorzystywa-
nym poza jego własną ojczyzną —
we Francji, w Anglii, dokąd go wzy-
wano wielokrotnie na naukowe eks-
pertyzy.
Monumentalnym dziełem jego ży-
cia, w które włożył ogrom wiedzy i
lata wytężonej pracy — było opraco-
wanie dzieł malarskich, rysunków i
projektów dekoracyjnych Hansa Hol-
beina młodszego*.
Omówienie działalności naukowej
P. Ganza wymagałoby osobnego stu-
dium i przekracza znacznie ramy ni-
niejszego nekrologu. Tutaj wspom-
nieć tylko należy, że pracę tę uważał
za zadanie swego życia i jeszcze w r.
ub., na kilka miesięcy przed choro-
bą, z której powstać już nie miał,
w 82-im roku życia pracował nad
wykańczaniem swego dzieła o rysun-
kach Holbeina, a kontynuację prac
innych pozostawił swemu synowi,
który również historii sztuki się po-
święcił.
Obok badawczej pracy naukowej
dziełem jego, które sobie bardzo ce-
nił i z którego był szczególnie dum-
ny — było stworzenie Archiwum
Sztuki Szwajcarskiej. Wspaniała ta
instytucja, którą własnym kosztem
w r. 1928 zorganizował, została prze-
zeń następnie przekazana jako dar
Uniwersytetowi w Bazylei w r.
1933. Kierownikiem tej placówki
naukowej pozostał jednak aż do
śmierci, żywo do końca interesując

scher Katalog, Berlin 1937; tenże,
Hans Holbein der Jiingere. Gesamt-

się jej funkcjonowaniem i rozwojem.
Uważał bowiem za zadanie swego ży-
cia wyodrębnienie sztuki szwajcar-
skiej i wykazanie, że Szwajcaria do
dziejów sztuki wniosła wkład wła-
sny.
Jak już wyżej wspomnieliśmy, był
też inicjatorem opieki nad zabytka-
mi w Szwajcarii. Stąd powstały stu-
dia nad inwentaryzacją zabytków
sztuki szwajcarskiej i opracowa-
nie wydawnictwa „Schweizerische
Kunstdenkmaler - Inventarisation“.
Nie tylko osobiście brał w nim u-
dział, ale zdając sobie sprawę z dłu-
gofalowości tego zadania, przygoto-
wywał do tej pracy młodych history-
ków sztuki.
Przy swej wielkiej wiedzy i wytę-
żonej pracy fachowej był prof. Ganz
także wielkim popularyzatorem sztu-
ki w szerokich sferach kulturalnego
społeczeństwa swego kraju. Ktokol-
wiek zetknął się z działalnością prof.
Ganza na terenie ,,Volkshochschule“
(rodzaj Wolnej Wszechnicy, dostęp-
nej dla wszystkich, nie wymagającej
żadnego cenzusu), był zdumiony za-
sięgiem promieniowania jego dzia-
łalności pedagogicznej na tym tere-
nie. Czynił bowiem to dzieło rzetel-
nej kultury z rzadkim umiłowaniem
przedmiotu i w sposób tak żywy i
bezpośredni, że szerokie rzesze słu-
chaczy, którzy chodzili na jego wy-
kłady, jeździli co roku pod jego prze-
wodnictwem na „wycieczkę nauko-
wą", przeważnie do Włoch półn. —
utrzymywały już stały kontakt ze
swym profesorem. Nie żałował swe-
go czasu i trudu, by tych laików,
często dopiero zaczynających pojmo-
wać zjawiska sztuki — osobiście
prowadzić i kształcić na przykładach
oglądanych dzieł sztuki we wspólnie
odbywanych wędrówkach.
Cechowała go zawsze czynna po-
stawa wobec spraw, którym się po-
święcał, czynne zainteresowanie tym,
co sam inicjował. Wytrwałość i pra-
cowitość — tak charakterystyczne
cechy jego narodu, znalazły w nim

ausgabe der Gemalde, Basel 1950.

489