Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (21.1959)

ADAM MIŁOBĘDZKI
ZAMEK W MOKRSKU GÓRNYM I NIEKTÓRE PROBLEMY
MAŁOPOLSKIEJ ARCHITEKTURY XV I XVI WIEKU
Wstęp. — Pierwotna architektura zaimku w Mokrsku Górnym (I). — Jego hisitiocniia i póź-
niejsze przemiany (II). — Analiza gene tyczino-porównawcza (III). — Program rezyden-

cji możnowftadczeij przieiomu XV i XVI w.
Zamki regularne w Małopolsce (V). —
dowlamycih nla przełomie XV i XVI w. (VI).
Z dawnego zamku w Mokrsku Górnym pozostało
niewiele. Wśród podmokłych łąk szerokiej 'dioiiny Nidy
wziniosi siię prawie kwadratowy naisyp, obrzeżony luź-
nymi fragmentami kaimiieninych miurów, ujawniający-
mi pierwotne regularne założenia! zaimkowe. Otacza
je fosa, a dalej pozostałości wału, rozszerzające się od
południa w klinowatą platformę dawnego, przedzam-
cza, połączoną przeszło stumetrową groblą z płytą, od-
graniczającą prawy brzeg doliny (il. 1—6).
Z zachowanych murów wyczytać można sporo *.
Ich wartość źródłową podnosi ubóstwo, przekazów
pisanych i ikonograficznych., jak również lakoniczność
nielicznych i małoprecyzyjinych opracowań, przeważ-
nie jeszcze z XIX w.1 Analiza, ruin2 ujawnia pier-
wotny układ zamku i, przynajmniej z grubsza, jego
późniejsze przemiany, umożliwiając z kolei zaszere-
gowanie do konkretnego! typu budowlanego i powią-
zanie z konkretnym warsztatem. W 'niniejszym arty-
kule. podjętoi również próbę ogólniejszej interpretacji
jego ukształtowania, rozbudowując rozważania nad
* Za pomoc w rozwarstwieniu murów zamku autor wi-
nien jest wdzięczność mgr inż. arch. Marii Brykowskiej.
i Pierwszą inwentaryzację zamku w Mokrsku Górnym
przeprowadził Kazimierz Stronczyński, Opisy Za-
bytków Starożytności w Gubernii Radomskiej, 1850, oraz Wi-
doki Zabytków Starożytności w Królestwie Polskiem w latach
1844 i 1846 zebrane, Atlas I, 1850 (oba rkpsy w Gabinecie
Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego). Jego dzieło
stanowiło podstawę większości późniejszych opracowań:
P. M. S [obieszczański], Zwaliska zamku w Mokrsku,
„Tygodnik Ilustrowany", 1861, nr 108, s. 145; Mokrsko, „Ty-

i jego! interpretacja budowlana (IV). —
Oblicze twórcze małopolskich środowisk bu-
— Uwagi końcowe.
programem i formą rezydencji obronnych. Wypadało
przy tym niejednokrotnie ziając stanowisko wobec za-
saidniczych problemów małopolskiej architektury
schyłku średniolwdecza, aczkolwiek badane ruiny nie
były tu może najlepszym punktem wyjściowym.
I
Pierwotny zamek w Mokrsku vel Molkirzlku Górnym
był klalsyczinym przykładem nizinnej rezydencji wa-
rownej. .Składała się ona z dwóch członów — przed-
zamczai, O! którego zabudowie i obwarowaniach
mało dziś wiadomo, oraz z otoczonego nawodnioną
fosą zaimku właściwego (fosa odgrodzona była wałem
<od zalewowej doliny Nidy). Jedyny dojazd prowadził
na podzamcze od południa poprzez długą groblę. Pra-
wie kwadratowy dziedziniec głównej budowli (ca
24 X 29 m) zamknięto z krótszej, zachodniej sitrony bu-
dynkiem mieszkalnego pałacu., z trzech pozosta-
łych — rnurem; do murów moigły od wnętrza
godnik Powszechny", II, 1878, nr 25, s. 393; Mokrzko, „Wę-
drowiec", seria 4, XLI, 1883, nr 2, s. 29; Br. Chl[ebow-
ski], artykuł sub voce Mokrsko, Słoionik Geograficzny Kró-
lestwa Polskiego, VI, 1885, s. 634, oraz anonimowy suple-
ment .tamże, XV: 1902, cz. 2, s. 349; ks. J. Wiśniewski,
Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Ję-
drzejowskiem, Marjówka 1930, s. 295; T. Przypkowski,
Pierwsze wyniki inwentaryzacji zabytków w powiatach kie-
leckim i jędrzejowskim, „Biuletyn H. S. i K.“, VIII, 1946,
s. fcl—62; Powiat Jędrzejowski, „Katalog zabytków sztuki
w Polsce", III, 1957, zesz. 3, s. 26.

30