DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI Artikel:Samek, Jan: Kaplica św. Jana Chrzciciela w Jerzmanowicach: (z dziejów fundacji związanych z wyprawą wiedeńska)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0241
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
/
r
II. 2. Kaplica w Jerzmanowicach,
rzut poziomy. (Pomiar Z. A. P.
Pol. Krak.)
lacja ścian bocznych kaplicy, złożona
z pilastrów również pozbawionych
baz, o kapitelach zastąpionych prze-
łamującym się belkowaniem. Znacz-
nie bogaciej potraktowana została
jedynie dwukomdygnacjowa fasada
kaplicy. Jej dolna kondygnacja po-
siada odmienne rozwiązarre od naj-
częściej spotykanych, uzyskane przez
zredukowanie do roili wsporników
pilastrów środkowych oraz usunięcie
baz przy pilastrach narożnych. Bila-
stry te podtrzymują bogato profilo-
wane belkowanie, należące już wła-
ściwie do górnej kondygnacji, flan-
kowanej spływami łączącymi się z
belkowaniem na ścianach bocznych,
zwieńczonej niskim przyczółkiem.
Dzieje fundacji przy równoczes-
nym braku archiwalnych wiadomoś-
ci o twórcy kaplicy zmuszają do
rozpatrzenia jej na tle współczesnej
architektury sakralnej Krakowa. Sil-
ne analogie łączą fasadę jerzmano-
wickiej kaplicy z kościołem św.
Krzyża na Kleparzu, zburzonym w
roku 1918, znanym z rysunku Józefa
Brodowskiego. Związki te potwier-
dzają dane archiwalne, według któ-
rych kościół św. Krzyża przebudo-
wany został z gotyckiego w latach
1683-4, staraniem Jana Sroczyń-
skiego, fundatora kaplicy w Jerz-
manowicach. Pozwala to na wysu-
nięcie hipotezy, że przebudowa ta
jak i kaplica w Jerzmanowicach
wykonane zostały według projektów
jednego architekta. Ustalenie jego
nazwiska sugerowałyby analogie łą-
czące kościół św. Krzyża na Klepa-
rzu z kościołem w Krakowie powsta-
łym w latach 1682-95 — dziełem
Solariiego.
Rozpatrując fasadę kaplicy św.
Jana., na której skupiła się w głów-
nej mierze inwencja twórcy, w łań-
cuchu rozwojowym fasad krakow-
skich kościołów z wieku XVII, moż-
na stwierdzić, że łączy się ona z
interesującą lokalną grupą, którą
stanowią fasady kościołów jednona-
wowych o trójpolowym podziale
wertykalnym i specyficznie wydłu-
żonych skrajnych polach górnej kon-
dygnacji, łączących się kompozycyj-
nie z artykulacją ścian bocznych.
Typ ten, będący przetworzeniem
fasady kościoła trójnawowego dla
zastosowania w jednonawowym, re-
prezentują trzy kościoły: 1. św. To-
masza, fundowany 1618, poświęcony
1621; 2. św. Jana, przebudowany
przed 1659 (ponowna konsekracja);
3. wzmiankowany uprzednio kościół
św. Krzyża na Kleparzu przebudo-
wany 1683 lub 1684. Od wymienio-
nej grupy różni kaplicę św. Jana
sposób potraktowania dolnej kondy-
gnacji nie mający analogii ani w
Krakowie, ani w kręgu jego oddzia-
ływania. Ma to miejsce także w od-
niesieniu do swoistego traktowania
pilastrów — pozbawionych baz z
wyjątkiem górnej kondygnacji fasa-
dy. Wytłumaczeniem tych odrębności
jest uznanie ich za kontynuację roz-
wiązań w duchu manierycznym, co-
raz częściej dającym się wyśledzić
w architekturze Krakowa w. XVII,
a widocznym choćby w artykulacji
fasady kościoła św. Piotra.
Jako wzniesiona w związku z
wyprawą wiedeń ką, kaplica św.
Jana w Jerzmanowicach należy do
szeregu budowli fundowanych z
podobnej intencji (kościół Sakra-
mentek w Warszawie, kościół para-
fialny w Szczuczynie, kaplica Matki
Boskiej Różańcowej przy kościele
dominikanów w Krakowie i inne),
a ze względu na niecodzienne dzie-
je swej fundacji stanowi interesują-
cy przyczynek do zagadnienia me-
cenatu artystycznego w Polsce z
końcem w. XVII.
II. 3. Kraków, kościół św. Krzyża na Kleparzu wg rys., J. Brodowskiego,
(Zh. Muz. Hist. m. Krakowa)
229
/
r
II. 2. Kaplica w Jerzmanowicach,
rzut poziomy. (Pomiar Z. A. P.
Pol. Krak.)
lacja ścian bocznych kaplicy, złożona
z pilastrów również pozbawionych
baz, o kapitelach zastąpionych prze-
łamującym się belkowaniem. Znacz-
nie bogaciej potraktowana została
jedynie dwukomdygnacjowa fasada
kaplicy. Jej dolna kondygnacja po-
siada odmienne rozwiązarre od naj-
częściej spotykanych, uzyskane przez
zredukowanie do roili wsporników
pilastrów środkowych oraz usunięcie
baz przy pilastrach narożnych. Bila-
stry te podtrzymują bogato profilo-
wane belkowanie, należące już wła-
ściwie do górnej kondygnacji, flan-
kowanej spływami łączącymi się z
belkowaniem na ścianach bocznych,
zwieńczonej niskim przyczółkiem.
Dzieje fundacji przy równoczes-
nym braku archiwalnych wiadomoś-
ci o twórcy kaplicy zmuszają do
rozpatrzenia jej na tle współczesnej
architektury sakralnej Krakowa. Sil-
ne analogie łączą fasadę jerzmano-
wickiej kaplicy z kościołem św.
Krzyża na Kleparzu, zburzonym w
roku 1918, znanym z rysunku Józefa
Brodowskiego. Związki te potwier-
dzają dane archiwalne, według któ-
rych kościół św. Krzyża przebudo-
wany został z gotyckiego w latach
1683-4, staraniem Jana Sroczyń-
skiego, fundatora kaplicy w Jerz-
manowicach. Pozwala to na wysu-
nięcie hipotezy, że przebudowa ta
jak i kaplica w Jerzmanowicach
wykonane zostały według projektów
jednego architekta. Ustalenie jego
nazwiska sugerowałyby analogie łą-
czące kościół św. Krzyża na Klepa-
rzu z kościołem w Krakowie powsta-
łym w latach 1682-95 — dziełem
Solariiego.
Rozpatrując fasadę kaplicy św.
Jana., na której skupiła się w głów-
nej mierze inwencja twórcy, w łań-
cuchu rozwojowym fasad krakow-
skich kościołów z wieku XVII, moż-
na stwierdzić, że łączy się ona z
interesującą lokalną grupą, którą
stanowią fasady kościołów jednona-
wowych o trójpolowym podziale
wertykalnym i specyficznie wydłu-
żonych skrajnych polach górnej kon-
dygnacji, łączących się kompozycyj-
nie z artykulacją ścian bocznych.
Typ ten, będący przetworzeniem
fasady kościoła trójnawowego dla
zastosowania w jednonawowym, re-
prezentują trzy kościoły: 1. św. To-
masza, fundowany 1618, poświęcony
1621; 2. św. Jana, przebudowany
przed 1659 (ponowna konsekracja);
3. wzmiankowany uprzednio kościół
św. Krzyża na Kleparzu przebudo-
wany 1683 lub 1684. Od wymienio-
nej grupy różni kaplicę św. Jana
sposób potraktowania dolnej kondy-
gnacji nie mający analogii ani w
Krakowie, ani w kręgu jego oddzia-
ływania. Ma to miejsce także w od-
niesieniu do swoistego traktowania
pilastrów — pozbawionych baz z
wyjątkiem górnej kondygnacji fasa-
dy. Wytłumaczeniem tych odrębności
jest uznanie ich za kontynuację roz-
wiązań w duchu manierycznym, co-
raz częściej dającym się wyśledzić
w architekturze Krakowa w. XVII,
a widocznym choćby w artykulacji
fasady kościoła św. Piotra.
Jako wzniesiona w związku z
wyprawą wiedeń ką, kaplica św.
Jana w Jerzmanowicach należy do
szeregu budowli fundowanych z
podobnej intencji (kościół Sakra-
mentek w Warszawie, kościół para-
fialny w Szczuczynie, kaplica Matki
Boskiej Różańcowej przy kościele
dominikanów w Krakowie i inne),
a ze względu na niecodzienne dzie-
je swej fundacji stanowi interesują-
cy przyczynek do zagadnienia me-
cenatu artystycznego w Polsce z
końcem w. XVII.
II. 3. Kraków, kościół św. Krzyża na Kleparzu wg rys., J. Brodowskiego,
(Zh. Muz. Hist. m. Krakowa)
229