Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (21.1959)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

Trudno powiedzieć, dlaczego
twórczość mistrza M. F. nie znalazła
kontynuacji na terenie Śląska, na
którym powstały dzieła może naj-
bardziej interesujące. Nile znalazła
jej zresztą także na terenie Niemiec.
We Wrocławiu duże znaczenie miało
pojawienie się w tym właśnie czasie
włosko-polskiej koncepcji nagrobka
baldachimowego z leżącą postacią
zmarłego w tak zwanej pozie sanso-
winowskiej: do r. 1537 powstaje na-

grobek bpa Jana Turzo, do r. 1539
w tym kierunku został rozbudowany
nagrobek H. Rybischa. Ten rodzaj
pomnika nagrobnego widocznlie bar-
dziej odpowiadał potrzebom funda-
tora i epoki'. Zadecydowała o tym
zapewne także oryginalność artys-
tycznych rozwiązań mistrza M. F.,
stanowiących odrębną pozycję w
sztuce środkowej Europy tego czasu.
Niemniej jednak to, że właśnie
na terenie Śląska powstała tak in-

teresująca koncepcja rzeźby sepul-
kralnej, świadczy o wpływie miej-
scowego środowiska na artystę, o
dużej kulturze artystycznej wroc-
ławskich fundatorów, którzy nie tyl-
ko potrafili pozyskać dla swych ce-
lów zdolnego artystę, ale także po-
stawili wobec niego takie zadania i
wymagania, które go skłoniły, a jed-
nocześnie pozwoliły mu na twórcze
rozwijanie swej sztuki.

IRENA MARIA LASKOWSKA

DOMNIEMANY MISTRZ OŁTARZY RÓŻAŃCOWYCH W KOŚCIELE OO. DOMINI-
KANÓW W LUBLINIE *

(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Lubelskiego w dniu 24.X.1958 r. i
Oddziału Warszawskiego w dniu 11.XI.1958 r.)

Na treść referatu składają się
wiadomości dotyczące rokokowego
wystroju rzeźbiarskiego w kościele
dominikanów w Lublinie, a miano-
wicie dziesięciu ołtarzy i dwu
ambon. Badania nad tym zespołem
zostały zapoczątkowane w związku
z pisaniem pracy magisterskiej w
latach 1955/56 (I. M. Laskowska,
Rzeźba figuralna ołtarzy rokoko-
wych w kościele OO. Dominikanów
w Lublinie, „Roczniki Humanistycz-
ne”. t. VI, z. 4, s. 151—167). Prze-
prowadzona analiza formalna wyka-
zała, że cały niemal zespół nosi
znamiona jednego warsztatu. Ponie-
waż najlepsze pozycje — ołtarze
różańcowe, według przekazów źród-
łowych powstały w Puławach, w
roku 1751 (J. A. Wadowski, Koś-
cioły lubelskie; Laskowska, jw.), tam
należało umiejscowić sugerowany
„warsztat”. Podbudowę dla wysu-
wanej hipotezy, obok drukowanych
wiadomości w pracy Wadowskiego
odnośnie kościoła św. Michała Ar-
chanioła i Husarskiego (Kazim'erz
Dolny) dotyczącej kościoła reforma-
tów. stanowiły źródła archiwalne.
Z1 Wizytacji Pr. Paschalisa a Vari-
sio wizytatora apostolskiego z 30.V
1763 r. (Compendium Tr-ienaie trans-
actionum rerum gesltarum ao varia-
rum core:pondentiiairum... 1757, s. 189,
Bibl. im. Czarotryskich, rkp. Ew
2464) dowiadujemy się o działalności
Referat ten; jest jedynie zasygnalizo-
waniem dalszych badań prowadzonych
przez autorkę nad działalnością ośrodka
rzeźbiarskiego w Puławach. Wyniki ich
zostaną podane w szerszym opracowaniu
omawiającym twórczość głównych jego
mistrzów i całego zespołu puławskiego

u bernardynów w Paradyżu (opo-
czyńskim) rzeźbiarza z Puław (Las-
kowska, jw.). „Contract mit dem
Bildhaueir Zeiisel wegen der Arma-
turen zum Einschuss von der Stras-
se vor dem Vairschauer Pallais”
(Puławy 11.VIII.1765. Sprawy budo-
wy i wyposażenia rezydencji Czar-
toryskich XVIII—XIX. Bibl. im.
Czartoryskich, rkp. Ew. 500) ujawnił
pierwsze nazwisko rzeźbiarza pu-
ławskiego — Ziefisela, twórcę dekora-
cji rzeźbiarskiej na kordegardzie


II. 1. Putia z kordegardy pałacu
Czartoryskich (Krakowskie Przed-
mieście 15) w Warszawie. (Fot.
E. Kozłowska — Tomczyk)

pałacu Czartoryskich w Warszawie.
Ponadto „Kontrakt z Panem Praże-
lem snycerzem In Anno Dni 1787 d.
30 Augustii” (Rkp. z 1598—1802. Do-
kumenta konwentu Dominikanów.
Bibl. im. Łopacińskiego rkp. 427,
publikowany in eztenso: Laskow-
ska, jw.) podaje autora — Johana
Praxella i czas powstania — 1767/68
ołtarza N. Marii Ruszlewskiej.
Mimo znikomości przesłanek, ist-
nienie na terenie Puław w połowie
XVIII wieku znaczniejszego ośrodka
rzeźbiarskiego, nabrało wszelkich
cech prawdopodobieństwa. Dalsze
badania autorki zdążające do wy-
krycia autora rzeźb dominikańskich,
zwróciły się w kierunku osoby nie-
znanego dotychczas rzeźbiarza Zei-
setla i domniemanego „warsztatu pu-
ławskiego”. Przebadane księgi me-
trykalne kościoła parafialnego we
Włostowicach potwierdziły wysunię-
tą w pracy magisterskiej hipotezę.
W połowie bowiem XVIII wieku
działało na terenie Puław kilku-
nastu rzeźbiarzy, wśród nich (przez
24 lata) Sebastian Zeiisel, nadworny
rzeźbiarz Augusta' Czartoryskiego,
rodzina Hoffmanów (Eliasz, Henryk,
Tomasz). Jan Ferdynand Targe vel
Kargier i wielu innych. — Przeba-
danie zaś rzeźb z kordegardy daw-
nego pałacu Czartoryskich (Krak.
Przedmieście 15), które są stwier-
dzonymi archiwalnie pracami Zeise-
ta, wykazało ich związki z kościo-
łem dominikanów lubelskich. Cztery
bowiem dobrze zachowane postacie
dziecięce mają tak wiele związków
formalnych (mimo różnicy materia-
łu w którym są wykonane) z
uskrzydlonymi lich rówieśnikami na
ambonach lubielskiego kościoła, że
wydają się być dziełami tego same-

236