DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Pietrusiński, Jerzy: Gotyckie stalle w Pelpinie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41528#0293
GOTYCKIE STALLE W PELPLINIE
II. 1. Pelplin, katedra, stalle, ok. 145C—1463 r. i pocz. XVII w. (Fot. W. Wolny)
stall jednorzędowych w północnym ramieniu tran-
septu, co tworzy w sumie liczbę 81 siedzisk. Całość
wykonana jest z drerwna dębowego z zastosowaniem
jednolitej zasady konstrukcyjnej. Poszczególny człon,
powtarzający się jako jednostka kompozycyjna, skła-
da się z siedziska, ujętego esowato wyciętymi porę-
czami z rzeźbami prężących się drolerii, które pod-
trzymują łbami podkowiaste belki oparcia. Powyżej
zapiecek wyodrębniony jest od sąsiednich ściankami
dzielącymi, na których wznosi się baldachim, zwień-
czony od czoła wimpergą w kształt oślego grzbietu,
ujętą sterczynami. Konstrukcja ta pokryta jest nie-
mal bez reszty płaskorzeźbami dekoracji i przepruta
ażurami w partiach ścianek dzielących i zwieńczeń.
Poszczególne ciągi rzędów górnych ujęte są na krań-
cach ściankami bocznymi pełnymi, bądź też ażuro-
wymi, na których widoczne są ślady rozszczepienia
jednolitych pierwotnie szeregów siedzisk. Podobnie,
choć skromniej, wyglądają także rzędy dolne stall do
wysokości oparć, ponad którymi wznosi się manie-
rystyczna nadbudowa. Nieco odmiennie natomiast
przedstawia się, zwłaszcza w partii wieżowego zwień-
czenia, stalla celebransa, wykazująca poza tym pry-
mitywniejszy rodzaj obróbki i wykonana ze znacznie
jaśniejszego drewna. Dodać jeszcze można, że deko-
racja całego zespołu jest w wielu miejscach prze-
złocona, a także (wyłączając stallę celebransa) w nie-
licznych partiach przedstawień figuralnych pokryta
polichromią.
Dane źródłowe i historyczne w odniesieniu do na-
szego zabytku są nader skąpe i ograniczają się zasad-
niczo do potwierdzenia i wytłumaczenia sumarycznie
zanotowanych wyżej obserwacji. Erak więc jakiej-
kolwiek notatki o czasie powstania stall, a najstar-
sze informacje dotyczą przeniesienia z początkiem
XVII w. chóru konwersów w obręb chóru mniszego
i dokonanego w związku z tym w 1604 i 1612 r.
podziału na kilka części jednolitego pierwotnie zespo-
łu, oraz podwyższenia o 3/4 łokcia górnego rzędu stall,
spowodowane nadbudową w tym czasie rzędów dol-
nych4. W ciągu tego też wieku przebudowano kilka-
krotnie szranki chóru i lektorium, znajdujące się
4 Por. Kujot, jw., s. 95; Prydrychowlcz, jw., s. 368.
265
II. 1. Pelplin, katedra, stalle, ok. 145C—1463 r. i pocz. XVII w. (Fot. W. Wolny)
stall jednorzędowych w północnym ramieniu tran-
septu, co tworzy w sumie liczbę 81 siedzisk. Całość
wykonana jest z drerwna dębowego z zastosowaniem
jednolitej zasady konstrukcyjnej. Poszczególny człon,
powtarzający się jako jednostka kompozycyjna, skła-
da się z siedziska, ujętego esowato wyciętymi porę-
czami z rzeźbami prężących się drolerii, które pod-
trzymują łbami podkowiaste belki oparcia. Powyżej
zapiecek wyodrębniony jest od sąsiednich ściankami
dzielącymi, na których wznosi się baldachim, zwień-
czony od czoła wimpergą w kształt oślego grzbietu,
ujętą sterczynami. Konstrukcja ta pokryta jest nie-
mal bez reszty płaskorzeźbami dekoracji i przepruta
ażurami w partiach ścianek dzielących i zwieńczeń.
Poszczególne ciągi rzędów górnych ujęte są na krań-
cach ściankami bocznymi pełnymi, bądź też ażuro-
wymi, na których widoczne są ślady rozszczepienia
jednolitych pierwotnie szeregów siedzisk. Podobnie,
choć skromniej, wyglądają także rzędy dolne stall do
wysokości oparć, ponad którymi wznosi się manie-
rystyczna nadbudowa. Nieco odmiennie natomiast
przedstawia się, zwłaszcza w partii wieżowego zwień-
czenia, stalla celebransa, wykazująca poza tym pry-
mitywniejszy rodzaj obróbki i wykonana ze znacznie
jaśniejszego drewna. Dodać jeszcze można, że deko-
racja całego zespołu jest w wielu miejscach prze-
złocona, a także (wyłączając stallę celebransa) w nie-
licznych partiach przedstawień figuralnych pokryta
polichromią.
Dane źródłowe i historyczne w odniesieniu do na-
szego zabytku są nader skąpe i ograniczają się zasad-
niczo do potwierdzenia i wytłumaczenia sumarycznie
zanotowanych wyżej obserwacji. Erak więc jakiej-
kolwiek notatki o czasie powstania stall, a najstar-
sze informacje dotyczą przeniesienia z początkiem
XVII w. chóru konwersów w obręb chóru mniszego
i dokonanego w związku z tym w 1604 i 1612 r.
podziału na kilka części jednolitego pierwotnie zespo-
łu, oraz podwyższenia o 3/4 łokcia górnego rzędu stall,
spowodowane nadbudową w tym czasie rzędów dol-
nych4. W ciągu tego też wieku przebudowano kilka-
krotnie szranki chóru i lektorium, znajdujące się
4 Por. Kujot, jw., s. 95; Prydrychowlcz, jw., s. 368.
265