DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Król-Kaczorowska, Barbara: Kilka dokumentów dotyczących budowy kanału Ujazdowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47790#0354
BARBARA KRÓL-KACZOROWSKA
KILKA DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH BUDOWY KANAŁU
UJAZDOWSKIEGO
Na wystawie urządzonej w Muzeum Historycznym
m.st. Warszawy pod nazwą „Varsaviana w zbiorach
drezdeńskich”, ogólne plany sytuacyjne Ujazdowa,
na których znajdował się Kanał Królewski zwany
także Piaseczyńskim, datowano na lata 1720—-33 h
Literatura naukowa nie zajmowała się dotychczas
szczegółowo zagadnieniem budowy kanału ujazdow-
skiego. A jest to sprawa istotna, szczególnie ze wzglę-
du na możliwości datowania rozplanowania zwierzyń-
ca ujazdowskiego, uściślenia dat szeregu planów
zamku ujazdowskiego, założenia ujazdowskiego itp.
Na podstawie dokumentów znajdujących się w
Archiwum Akt Dawnych w Warszawie oraz infor-
macji prof. dr Waltera Hentschla z Drezna można
stwierdzić, że Kanał Królewski na Ujazdowie po-
wstał na rozkaz i według pomysłu Augusta II. Że
pierwszą fazą budowy kierował w latach 1717—21
generał B. Ch. Munnich, drugą zaś w latach 1722—
1725/26 pułkownik Ch. Ć. d’Isebrandt — po odejściu
gen. Miinnicha na służbę rosyjską.
Oto — ułożone w porządku chronologicznym war-
szawskie dokumenty, na podstawie których udało się
ustalić daty drugiego okresu budowy Kanału Ujaz-
dowskiego.
1. ARCHIWUM KAMERALNE NR 1/52.
Nous Augustę Second, par la Grace de Dieu Roi
de Pologne et Electeur de Saxe, ayant veu [?] par
le compte ci-joint le quel nous avons trouve juste,
qu’il reste en Caisse de 1’argent provenu des revenus
des Biens de Neubourg, la somme de trois provenu
des revenus des Biens de Neubourg, la somme de
trois mille quatre cents soixante six ecus un sge
[silberne groschen?] un di [denar?] nous avons trou-
vees bon d’ordonner au Caissier de notre cour Vol-
mar1 2, comme nous lui ordonnons par la presente
de payer de la dite somme qu’il en a en caisse les
sommes suivantes; sęavoir a Isebrandt3 quatre
cents ecus pour des bois qu’il fait venir, au meme
seize cents ecus peu a peu et a mesure qu’il
en aura commence a faire travailler, suivants les
ordres que Nous lui en avons donnę [...] En foi de
quoi nous l’avons signe de notre main et y avons
fait mettre le sceau de notre Chambre.
Donnę a Varsovie le 7 janvier 1723
Augustę Roi
2. ARCH. KAMERALNE 1/52.
Nous Augustę Second etc. etc. En conformite de
l’ordre que nous avons donnę au Payeur de Notre
Cour Yolmar en datę du ... avril 1724 de garder les
1 Varsaviana w zbiorach drezdeńskich, katalog planów
i widoków Warszawy oraz rysunków architektonicznych bu-
dowli warszawskich okresu saskiego, Warszawa, 1965, s.
77—78.
2 Yolmar, Georg-Friedrich, płatnik dworu (Hofzahlmeister)
Augusta II; zatrudniony w Warszawie co najmniej w latach
1724—29.
3 d’Isebrandt lub Isenbrand, Christoph-Carl, pułkownik
Korpusu Inżynierów Saskich; w r. 1711 został podpułkowni-
kiem, w r. 1724 pułkownikiem. Do służby saskiej przeszedł
z holenderskiej. Brał udział w wojnie Północnej (1700—9).
(HANSCH, Geschichte des Kóniglich Sdchsischen Ingenieur
und Pionier Korps..., Dresden 1898, s. 375). Dalszych wiado-
mości dotyczących d’Isebrandta udzielił mi uprzejmie prof.
dr Walter Hentschel z Drezna, któremu na tym miejscu ser-
decznie dziękuję za życzliwość jaką okazał mi w wielokrotnej
wymianie listów, związanych z niniejszymi dokumentami.
A oto fragment listu prof. Hentschla z dn. 4 sierpnia 1966.
,,[...] In den Gehaltslisten der Poln. General Cassa, die erst
seit dem Jahre 1729 erhalten sind, erscheint er bis 1732 unter
der Rubrik «Gens employes aux Batiments» mit einer Be-
soldung von 600 Th. mit dem Zusatz «pour la reparation et
conseruation des canaux d’Ujazdów»-. Aber bereits 1725 erhielt
er auf Befehl des Kónigs 2000 Dukaten fur nicht naher
bezeichnete Arbeiten in Ujazdów, ferner errichtete er 1731
einen Dammbau am See von Czerniaków. Aus all dem
diirfte heroorgehen, dass Isenbrand [tak proponuje pisać na-
zwisko prof. Hentschel; ja przyjęłam pisownię samego d’Ise-
brandta. Uwaga moja B. K.J — ein Wasserbau-ingenieur war,
wozu er in Holland die Erfahrungen hatte sammeln. "Wer-
mutach wurde er engagiert, um die sehr schwierigen Arbei-
ten an dem Kanalsystem non Ujazdów auszufiihren oder niel-
mehr weiterzufiihren, denn ursprunglich lag die Leitung des
Kanalbaus in der Hdnden des Generals Munnich, welcher
1717, 1718, 1720 dafiihr Geldbetrdge erhielt. Munnich war es
auch, der nach iner Idee des Kónigs den grossen Kanał ent-
worfen hat. Er war dafur besonders geeignet, weil er uorher
im Dienste des Landgrafen von Hessen den Kanał non Karis-
haften an der Weser gebaut hatte. Ich nermute, dass Isen-
brand die Arbeiten in Ujazdów fortsetzte, nach dem Munnich
1721 In russische Dienste getreten war”.
Pułk. Ch. C. d’Isebrandt, najprawdopodobniej nie wyjechał
już z Polski lub bywał tu często. Świadczą o tym dokumenty
z lat 1727, 1728, 1729 i 1732.
340
KILKA DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH BUDOWY KANAŁU
UJAZDOWSKIEGO
Na wystawie urządzonej w Muzeum Historycznym
m.st. Warszawy pod nazwą „Varsaviana w zbiorach
drezdeńskich”, ogólne plany sytuacyjne Ujazdowa,
na których znajdował się Kanał Królewski zwany
także Piaseczyńskim, datowano na lata 1720—-33 h
Literatura naukowa nie zajmowała się dotychczas
szczegółowo zagadnieniem budowy kanału ujazdow-
skiego. A jest to sprawa istotna, szczególnie ze wzglę-
du na możliwości datowania rozplanowania zwierzyń-
ca ujazdowskiego, uściślenia dat szeregu planów
zamku ujazdowskiego, założenia ujazdowskiego itp.
Na podstawie dokumentów znajdujących się w
Archiwum Akt Dawnych w Warszawie oraz infor-
macji prof. dr Waltera Hentschla z Drezna można
stwierdzić, że Kanał Królewski na Ujazdowie po-
wstał na rozkaz i według pomysłu Augusta II. Że
pierwszą fazą budowy kierował w latach 1717—21
generał B. Ch. Munnich, drugą zaś w latach 1722—
1725/26 pułkownik Ch. Ć. d’Isebrandt — po odejściu
gen. Miinnicha na służbę rosyjską.
Oto — ułożone w porządku chronologicznym war-
szawskie dokumenty, na podstawie których udało się
ustalić daty drugiego okresu budowy Kanału Ujaz-
dowskiego.
1. ARCHIWUM KAMERALNE NR 1/52.
Nous Augustę Second, par la Grace de Dieu Roi
de Pologne et Electeur de Saxe, ayant veu [?] par
le compte ci-joint le quel nous avons trouve juste,
qu’il reste en Caisse de 1’argent provenu des revenus
des Biens de Neubourg, la somme de trois provenu
des revenus des Biens de Neubourg, la somme de
trois mille quatre cents soixante six ecus un sge
[silberne groschen?] un di [denar?] nous avons trou-
vees bon d’ordonner au Caissier de notre cour Vol-
mar1 2, comme nous lui ordonnons par la presente
de payer de la dite somme qu’il en a en caisse les
sommes suivantes; sęavoir a Isebrandt3 quatre
cents ecus pour des bois qu’il fait venir, au meme
seize cents ecus peu a peu et a mesure qu’il
en aura commence a faire travailler, suivants les
ordres que Nous lui en avons donnę [...] En foi de
quoi nous l’avons signe de notre main et y avons
fait mettre le sceau de notre Chambre.
Donnę a Varsovie le 7 janvier 1723
Augustę Roi
2. ARCH. KAMERALNE 1/52.
Nous Augustę Second etc. etc. En conformite de
l’ordre que nous avons donnę au Payeur de Notre
Cour Yolmar en datę du ... avril 1724 de garder les
1 Varsaviana w zbiorach drezdeńskich, katalog planów
i widoków Warszawy oraz rysunków architektonicznych bu-
dowli warszawskich okresu saskiego, Warszawa, 1965, s.
77—78.
2 Yolmar, Georg-Friedrich, płatnik dworu (Hofzahlmeister)
Augusta II; zatrudniony w Warszawie co najmniej w latach
1724—29.
3 d’Isebrandt lub Isenbrand, Christoph-Carl, pułkownik
Korpusu Inżynierów Saskich; w r. 1711 został podpułkowni-
kiem, w r. 1724 pułkownikiem. Do służby saskiej przeszedł
z holenderskiej. Brał udział w wojnie Północnej (1700—9).
(HANSCH, Geschichte des Kóniglich Sdchsischen Ingenieur
und Pionier Korps..., Dresden 1898, s. 375). Dalszych wiado-
mości dotyczących d’Isebrandta udzielił mi uprzejmie prof.
dr Walter Hentschel z Drezna, któremu na tym miejscu ser-
decznie dziękuję za życzliwość jaką okazał mi w wielokrotnej
wymianie listów, związanych z niniejszymi dokumentami.
A oto fragment listu prof. Hentschla z dn. 4 sierpnia 1966.
,,[...] In den Gehaltslisten der Poln. General Cassa, die erst
seit dem Jahre 1729 erhalten sind, erscheint er bis 1732 unter
der Rubrik «Gens employes aux Batiments» mit einer Be-
soldung von 600 Th. mit dem Zusatz «pour la reparation et
conseruation des canaux d’Ujazdów»-. Aber bereits 1725 erhielt
er auf Befehl des Kónigs 2000 Dukaten fur nicht naher
bezeichnete Arbeiten in Ujazdów, ferner errichtete er 1731
einen Dammbau am See von Czerniaków. Aus all dem
diirfte heroorgehen, dass Isenbrand [tak proponuje pisać na-
zwisko prof. Hentschel; ja przyjęłam pisownię samego d’Ise-
brandta. Uwaga moja B. K.J — ein Wasserbau-ingenieur war,
wozu er in Holland die Erfahrungen hatte sammeln. "Wer-
mutach wurde er engagiert, um die sehr schwierigen Arbei-
ten an dem Kanalsystem non Ujazdów auszufiihren oder niel-
mehr weiterzufiihren, denn ursprunglich lag die Leitung des
Kanalbaus in der Hdnden des Generals Munnich, welcher
1717, 1718, 1720 dafiihr Geldbetrdge erhielt. Munnich war es
auch, der nach iner Idee des Kónigs den grossen Kanał ent-
worfen hat. Er war dafur besonders geeignet, weil er uorher
im Dienste des Landgrafen von Hessen den Kanał non Karis-
haften an der Weser gebaut hatte. Ich nermute, dass Isen-
brand die Arbeiten in Ujazdów fortsetzte, nach dem Munnich
1721 In russische Dienste getreten war”.
Pułk. Ch. C. d’Isebrandt, najprawdopodobniej nie wyjechał
już z Polski lub bywał tu często. Świadczą o tym dokumenty
z lat 1727, 1728, 1729 i 1732.
340