DOI article:
Rozprawy
DOI article:Turnau, Irena: Problematyka nowożytnego ubioru zawodowego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0129
PROBLEMATYKA NOWOŻYTNEGO UBIORU ZAWODOWEGO
II. 4. Szewc z dwoma czeladnikami w Polsce w początku XVI w.
Kodeks Baltazara Behema. (Fot. E. Kozłowska-Tomczyk)
stawień o bogatej fabule obyczajowej należą wyobra-
żenia warsztatów rzemieślniczych z kodeksu Balta-
zara Behema14. Rozbudowa ilustracji książkowej dro-
gą techniki miedziorytniczej wzbogaciła znacznie iko-
nografię przedstawiającą człowieka przy pracy. Za-
razem jednak obok rzeczowych i realistycznych wy-
obrażeń wnętrz produkcyjnych, tak rzemieślniczych
jak manufakturowych, pojawiają się ilustracje gro-
teskowe. Wywodziły się one z rozpowszechniających
się przedstawień typów ulicznych. Przodowała wśród
nich seria „Cris de Parts”, której pierwsze ryciny po-
chodzą z XVI w. Z wymogów tej serii wynikało skró-
towe przedstawienie rzemieślnika nie we wnętrzu pro-
dukcyjnym, lecz na ulicy, obwieszonego emblematami
rzemiosła. Barokowe bogactwo motywów ornamen-
talnych zawiera satyryczne przedstawienie szewca
z szaflikiem do moczenia skór na kapeluszu, obwie-
szonego rozmaitymi narzędziami i różnych typów
obuwiem na rycinie Nicolas de L’Armessłin z końca
XVII w. Te same elementy egzemplifikacyjne, lecz
nie w satyrycznym ujęciu, zawiera podobna rycina
M. Engelbrechta z Augsburga z około 1750 r., z nu-
merami i szczegółowym komentarzem technicznym.
Grafika Oświecenia, zgodnie ze swą ideologią, celuje
w systematycznych przedstawieniach przykłady pracy
ludzkiej w najrozmaitszych zawodach. Od wspania-
łych rycin Wielkiej Encyklopedii Francuskiej do
skromnych ilustracji w wydawnictwach młodzieżo-
wych obserwuje się dążenie do najwierniejszego uka-
zania narzędzi, kolejnych czynności produkcyjnych i
człowieka przy pracy15. Te bogate materiały ikono-
graficzne stanowią podstawowe źródło do ubioru za-
wodowego i wymagają starannego opracowania.
Poważne znaczenie mają także źródła pisane, jak-
kolwiek wymagają innego ujęcia aniżeli przy opra-
cowywaniu historii ubiorów stanowych16. Stosunkowo
14 Z. AMEISENOWA, Kodeks Baltazara Behema, Warsza-
wa 1961.
15 Por. omówienie tych zagadnień w: I. TURNAU, Kul-
tura materialna Oświecenia w rycinach Daniela Chodowiec-
kiego, Wrocław 1967.
16 Por. J. BARTYS i I. TURNAU, Materiały do historii
odzieży ludowej południowo-wschodniej Wielkopolski. Wstęp
i słownik opracowała I. TURNAU, Wrocław 1959, s. 2—23.
121
II. 4. Szewc z dwoma czeladnikami w Polsce w początku XVI w.
Kodeks Baltazara Behema. (Fot. E. Kozłowska-Tomczyk)
stawień o bogatej fabule obyczajowej należą wyobra-
żenia warsztatów rzemieślniczych z kodeksu Balta-
zara Behema14. Rozbudowa ilustracji książkowej dro-
gą techniki miedziorytniczej wzbogaciła znacznie iko-
nografię przedstawiającą człowieka przy pracy. Za-
razem jednak obok rzeczowych i realistycznych wy-
obrażeń wnętrz produkcyjnych, tak rzemieślniczych
jak manufakturowych, pojawiają się ilustracje gro-
teskowe. Wywodziły się one z rozpowszechniających
się przedstawień typów ulicznych. Przodowała wśród
nich seria „Cris de Parts”, której pierwsze ryciny po-
chodzą z XVI w. Z wymogów tej serii wynikało skró-
towe przedstawienie rzemieślnika nie we wnętrzu pro-
dukcyjnym, lecz na ulicy, obwieszonego emblematami
rzemiosła. Barokowe bogactwo motywów ornamen-
talnych zawiera satyryczne przedstawienie szewca
z szaflikiem do moczenia skór na kapeluszu, obwie-
szonego rozmaitymi narzędziami i różnych typów
obuwiem na rycinie Nicolas de L’Armessłin z końca
XVII w. Te same elementy egzemplifikacyjne, lecz
nie w satyrycznym ujęciu, zawiera podobna rycina
M. Engelbrechta z Augsburga z około 1750 r., z nu-
merami i szczegółowym komentarzem technicznym.
Grafika Oświecenia, zgodnie ze swą ideologią, celuje
w systematycznych przedstawieniach przykłady pracy
ludzkiej w najrozmaitszych zawodach. Od wspania-
łych rycin Wielkiej Encyklopedii Francuskiej do
skromnych ilustracji w wydawnictwach młodzieżo-
wych obserwuje się dążenie do najwierniejszego uka-
zania narzędzi, kolejnych czynności produkcyjnych i
człowieka przy pracy15. Te bogate materiały ikono-
graficzne stanowią podstawowe źródło do ubioru za-
wodowego i wymagają starannego opracowania.
Poważne znaczenie mają także źródła pisane, jak-
kolwiek wymagają innego ujęcia aniżeli przy opra-
cowywaniu historii ubiorów stanowych16. Stosunkowo
14 Z. AMEISENOWA, Kodeks Baltazara Behema, Warsza-
wa 1961.
15 Por. omówienie tych zagadnień w: I. TURNAU, Kul-
tura materialna Oświecenia w rycinach Daniela Chodowiec-
kiego, Wrocław 1967.
16 Por. J. BARTYS i I. TURNAU, Materiały do historii
odzieży ludowej południowo-wschodniej Wielkopolski. Wstęp
i słownik opracowała I. TURNAU, Wrocław 1959, s. 2—23.
121