DOI Artikel:
Paszkiewicz, Mieczysław: Polonika w szkicowniku Stefana della Belli we florenckich Uffizi
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48235#0178
MIECZYSŁAW PASZKIEWICZ
POLONIKA W SZKICOWNIKU STEFANA DELLA BELLI WE FLORENCKICH
' UFFIZI
Gabinet rysunków i rycin florenckich Uffizi w swym
imponującym zbiorze rysunków Stefana della Belli (1610—■
1664) posiada także liczne polonika. Pochodzą one z różnych
epok twórczości artysty i dobrze odzwierciedlają problemy
związane z tematyką polską w dziełach tego florenckiego
rysownika, a nade wszystko grafika1. Wśród owych rysun-
ków zwartą grupę stanowią te, które zawiera szkicownik
pochodzący z lat pierwszego pobytu artysty w Rzymie.
Szkicownik ten składa się z 97 podłużnych kart żeberkowego
papieru o wymiarach: 147 X 220 mm i oprawny jest w per-
gaminową okładkę. Napis na niej głosi: Stefanino della Bella
anno 1636, oraz: Dal No 5946 al 6042. Rysunki szkicowane
są najczęściej ołówkiem, a następnie na tych szkicach ry-
sowane piórem, brązowym atramentem, niekiedy lawo-
wane; niektóre wykonano wyłącznie ołówkiem. Tematycz-
nie szkicownik zawiera rysunki z podróży (np. ładowanie
wozów), sceny bitewne, krajobrazy, architekturę, konie,
kompozycje heraldyczne, wreszcie postacie w strojach orien-
talnych i w strojach polskich oraz wielbłądy, muły i konie
w bogatych rzędach.
Na ogół polskość przedstawianych postaci jest niewąt-
pliwa. Niekiedy jednak decyzja czy któryś rysunek należy
do poloników zależy od interpretacji tego terminu. W obec-
nym opracowaniu do grupy poloników zaliczam rysunki
na 23 arkuszach. Sześć rysunków przedstawia pieszych,
dziewięć jeźdźców, trzy pieszych i jeźdźców. Z pozostałych
pięciu dwa przedstawiają wielbłądy, jeden muła i dwa konie
w bogatych wschodnich rzędach. Cała ta grupa to, jak sądzę,
szkice przygotowawcze do serii sześciu akwafort przedsta-
1 Poczuwam się do miłego obowiązku podziękowania personelowi
Gabinetto Disegni e Stampe degli Uffizi za okazaną mi pomoc. Szczególną
uczynnością wyróżniła się Pani Dr Anna Maria Petrioli Tofani, Vice Dy-
rektor Gabinetu, pomagając w poszukiwaniach, a następnie dostarczając
doskonałych reprodukcji interesujących mnie rysunków.
2 Ryciny te są powszechnie znane i wielokrotnie reprodukowane,
chociażby w Encyklopedii Staropolskiej A. BRUCKNERA, Warszawa 1939,
t. I, s. 275—280.
3 A. de VESME, Le Peintre-Graveur Italien, Ouvrage faisant suitę
au Peintre-Grareur de Bartsch, Milan 1906. Część poświęcona życiu i kata-
logowi rycin Stefana della Belli na s. 66—332. W dalszym ciągu numery
katalogu de Vesme cytować będę w skrócie: de V. 44 ... itd. Nowe wydanie
części dzieła de Vesme poświęconej S. della Belli ukazało się w Nowym
Jorku w 1971 r. wraz z lieznymi uzupełnieniami i poprawkami, ale z zacho-
waniem dawnej numeracji: Stefano della Bella — Catalogue Raisonnć
wiających Wjazd Ambasady Jerzego Ossolińskiego do Rzymu
27 listopada 1633 r.2 (ił. 1, 2), lub rysunki powstałe na mar-
ginesie owego wjazdu i pobytu posłów w Wiecznym Mieście.
W podstawowym katalogu rycin Stefana della Belli, zawartym
W dziele Alexandre de Vesme Le Peintre Grareur Italien3,
noszą one numery od 44 do 49. Ryciny te znane są w trzech
stanach, ale ponieważ stany te dotyczą tylko zmian w tekś-
cie, a ściślej, zmieniających się kolejno adresów wydawców,
a nie samych ilustracji, nie będę ich na tym miejscu uwzględ-
niał4.
Nim zajmę się problemem niezgodności daty Wjazdu
(1633) z datą widniejącą na okładce szkicownika (1636),
Wypada opisać szczegółowo zawartość zespołu. Każdy
arkusz Wyposażony jest w dwa numery5 i w dwie pieczątki
kolekcji: po prawej u góry występują kolejno numery za-
czynając od 1, oraz pieczątka owalna z wiązanym mono-
gramem ES6, po prawej u dołu numery od 5946 do 6042
oraz okrągła pieczątka z literą G pod koroną i z napisem
w otoku: FIRENZE1. Numery u góry oznaczają oczywiście
kolejne karty szkicownika, acz z opuszczeniami, numery
u dołu — kolejność zakatalogowania poszczególnego ry-
sunku w zbiorze.
1. — Rys- ołówek, pióro, ślady lawowania (il. 3), Nr 5981
(35). Po lewej siedzi jakby na niskim murze, młody
człowiek w stroju polskim, w kołpaku z piórami, w
krótkiej delii bez rękawów, spod której widać rękawy
żupana, obcisłe spodnie i długie buty z cholewami
wyższymi z przodu. U boku szabla. W środku rysunku
na balustradzie siedzą obok siebie: starzec o długich
■— Alezandre de Vesme, with Introduction and Additions by Phyllis Dearbom
Massar. Tekst oryginalny pozostał w języku francuskim, dodatki w angiel-
skim. Wydanie uzupełnia t. II, w którym w zasadzie, reprodukowane są
wszystkie ryciny artysty, uwzględnione w katalogu de Yesme.
4 De V. 44—49 (s. 100—101).
5 Z wyjątkiem arkusza oznaczonego u dołu numerem 6007, gdzie brak
numeru u góry.
6 E. LUGT, Les margues de collections de Dessins et d’Estampes,
Amsterdam 1921 (suppl&ment, La Haye 1956). Nr 907, znak kolekcji E.
Santarelliego (1801-86) rzeźbiarza zamieszkałego we Florencji. Część jego
kolekcji (zawierająca m.in. rysunki J. Callota) rozsprzedana była na aukcji
w Lipsku 27.XI.1861. Numery obok znaku ES pochodzą najpewniej z okre-
su gdy szkicownik należał do Santerelliego.
7 LUGT, o.c., nr 930, Galleria degli Uffizi. Znak używany od r. 1881.
164
POLONIKA W SZKICOWNIKU STEFANA DELLA BELLI WE FLORENCKICH
' UFFIZI
Gabinet rysunków i rycin florenckich Uffizi w swym
imponującym zbiorze rysunków Stefana della Belli (1610—■
1664) posiada także liczne polonika. Pochodzą one z różnych
epok twórczości artysty i dobrze odzwierciedlają problemy
związane z tematyką polską w dziełach tego florenckiego
rysownika, a nade wszystko grafika1. Wśród owych rysun-
ków zwartą grupę stanowią te, które zawiera szkicownik
pochodzący z lat pierwszego pobytu artysty w Rzymie.
Szkicownik ten składa się z 97 podłużnych kart żeberkowego
papieru o wymiarach: 147 X 220 mm i oprawny jest w per-
gaminową okładkę. Napis na niej głosi: Stefanino della Bella
anno 1636, oraz: Dal No 5946 al 6042. Rysunki szkicowane
są najczęściej ołówkiem, a następnie na tych szkicach ry-
sowane piórem, brązowym atramentem, niekiedy lawo-
wane; niektóre wykonano wyłącznie ołówkiem. Tematycz-
nie szkicownik zawiera rysunki z podróży (np. ładowanie
wozów), sceny bitewne, krajobrazy, architekturę, konie,
kompozycje heraldyczne, wreszcie postacie w strojach orien-
talnych i w strojach polskich oraz wielbłądy, muły i konie
w bogatych rzędach.
Na ogół polskość przedstawianych postaci jest niewąt-
pliwa. Niekiedy jednak decyzja czy któryś rysunek należy
do poloników zależy od interpretacji tego terminu. W obec-
nym opracowaniu do grupy poloników zaliczam rysunki
na 23 arkuszach. Sześć rysunków przedstawia pieszych,
dziewięć jeźdźców, trzy pieszych i jeźdźców. Z pozostałych
pięciu dwa przedstawiają wielbłądy, jeden muła i dwa konie
w bogatych wschodnich rzędach. Cała ta grupa to, jak sądzę,
szkice przygotowawcze do serii sześciu akwafort przedsta-
1 Poczuwam się do miłego obowiązku podziękowania personelowi
Gabinetto Disegni e Stampe degli Uffizi za okazaną mi pomoc. Szczególną
uczynnością wyróżniła się Pani Dr Anna Maria Petrioli Tofani, Vice Dy-
rektor Gabinetu, pomagając w poszukiwaniach, a następnie dostarczając
doskonałych reprodukcji interesujących mnie rysunków.
2 Ryciny te są powszechnie znane i wielokrotnie reprodukowane,
chociażby w Encyklopedii Staropolskiej A. BRUCKNERA, Warszawa 1939,
t. I, s. 275—280.
3 A. de VESME, Le Peintre-Graveur Italien, Ouvrage faisant suitę
au Peintre-Grareur de Bartsch, Milan 1906. Część poświęcona życiu i kata-
logowi rycin Stefana della Belli na s. 66—332. W dalszym ciągu numery
katalogu de Vesme cytować będę w skrócie: de V. 44 ... itd. Nowe wydanie
części dzieła de Vesme poświęconej S. della Belli ukazało się w Nowym
Jorku w 1971 r. wraz z lieznymi uzupełnieniami i poprawkami, ale z zacho-
waniem dawnej numeracji: Stefano della Bella — Catalogue Raisonnć
wiających Wjazd Ambasady Jerzego Ossolińskiego do Rzymu
27 listopada 1633 r.2 (ił. 1, 2), lub rysunki powstałe na mar-
ginesie owego wjazdu i pobytu posłów w Wiecznym Mieście.
W podstawowym katalogu rycin Stefana della Belli, zawartym
W dziele Alexandre de Vesme Le Peintre Grareur Italien3,
noszą one numery od 44 do 49. Ryciny te znane są w trzech
stanach, ale ponieważ stany te dotyczą tylko zmian w tekś-
cie, a ściślej, zmieniających się kolejno adresów wydawców,
a nie samych ilustracji, nie będę ich na tym miejscu uwzględ-
niał4.
Nim zajmę się problemem niezgodności daty Wjazdu
(1633) z datą widniejącą na okładce szkicownika (1636),
Wypada opisać szczegółowo zawartość zespołu. Każdy
arkusz Wyposażony jest w dwa numery5 i w dwie pieczątki
kolekcji: po prawej u góry występują kolejno numery za-
czynając od 1, oraz pieczątka owalna z wiązanym mono-
gramem ES6, po prawej u dołu numery od 5946 do 6042
oraz okrągła pieczątka z literą G pod koroną i z napisem
w otoku: FIRENZE1. Numery u góry oznaczają oczywiście
kolejne karty szkicownika, acz z opuszczeniami, numery
u dołu — kolejność zakatalogowania poszczególnego ry-
sunku w zbiorze.
1. — Rys- ołówek, pióro, ślady lawowania (il. 3), Nr 5981
(35). Po lewej siedzi jakby na niskim murze, młody
człowiek w stroju polskim, w kołpaku z piórami, w
krótkiej delii bez rękawów, spod której widać rękawy
żupana, obcisłe spodnie i długie buty z cholewami
wyższymi z przodu. U boku szabla. W środku rysunku
na balustradzie siedzą obok siebie: starzec o długich
■— Alezandre de Vesme, with Introduction and Additions by Phyllis Dearbom
Massar. Tekst oryginalny pozostał w języku francuskim, dodatki w angiel-
skim. Wydanie uzupełnia t. II, w którym w zasadzie, reprodukowane są
wszystkie ryciny artysty, uwzględnione w katalogu de Yesme.
4 De V. 44—49 (s. 100—101).
5 Z wyjątkiem arkusza oznaczonego u dołu numerem 6007, gdzie brak
numeru u góry.
6 E. LUGT, Les margues de collections de Dessins et d’Estampes,
Amsterdam 1921 (suppl&ment, La Haye 1956). Nr 907, znak kolekcji E.
Santarelliego (1801-86) rzeźbiarza zamieszkałego we Florencji. Część jego
kolekcji (zawierająca m.in. rysunki J. Callota) rozsprzedana była na aukcji
w Lipsku 27.XI.1861. Numery obok znaku ES pochodzą najpewniej z okre-
su gdy szkicownik należał do Santerelliego.
7 LUGT, o.c., nr 930, Galleria degli Uffizi. Znak używany od r. 1881.
164