DOI Artikel:
Mossakowski, Stanisław: Tematyka mitologiczna dekoracji kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0128
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
TEMATYKA MITOLOGICZNA DEKORACJI KAPLICY ZYGMUNTOWSKIEJ*
Zdawać by się mogło, iż wśród budowli renesan-
sowych jakie pod koniec XV i w pierwszych dzie-
sięcioleciach XVI w. poczęły powstawać na północ
od Alp, trudno wskazać na dzieło bardziej włoskie
jak grobowa kaplica przy krakowskiej katedrze na
Wawelu, zbudowana przez króla Zygmunta I. Wznie-
siona między latami 1517—25 według projektu włos-
kiego architekta i rzeźbiarza Bartolomea Berrecciego
da Pontassieve 1, i w latach 1520—33 rozrzutnie ozdo-
biona wykwintną dekoracją rzeźbiarską przez grupę
kilkunastu artystów, przeważnie Włochów, pochodzą-
cych z Florencji i Fiesole, Rzymu i Sieny2, ma ona
na pozór niewiele wspólnego z kulturą kraju, w
którym powstała i wydaje się należeć niemal całko-
wicie do sztuki i kultury włoskiej.
Miejsce tego wybitnego dzieła w rozwoju sztuki
Italii, mimo badań kilku pokoleń uczonych, nie zo-
stało jednak dotychczas rozpoznane w sposób jedno-
znaczny. Natomiast studia z lat ostatnich, w szcze-
gólności iprace Lecha Kalinowskiego, Karola Estrei-
chera i Jerzego Kowalczyka, w bardzo poważnym
stopniu wyjaśniły związki programu dewocyjno-es-
chatologicznego i pomnikowo-tryumfalnego dekoracji
kaplicy z osobowością polskiego fundatora i rodzimą
propagandą polityczną epoki3. W nawiązaniu do wy-
ników tych właśnie prac pragnę zająć się tutaj je-
* Praca niniejsza napisana specjalnie do zbioru stu-
diów pt. Sztuka jako świadectwo czasu, (wyd. Arkady)
gdzie ukaże się opatrzona pełnym materiałem ilustracyj-
nym, była w obszernych fragmentach referowana na pol-
sko-włoskim convegno, jakie w ramach współpracy między
Wydziałem I PAN a Fondazione Giorgio Cini, odbyło się
w Wenecji w listopadzie 1977 r.
1 Najważniejsze, pewne daty dotyczące wznoszenia ka-
plicy są następujące: 1517 — przedłożenie przez Berreccie-
go projektu królowi, 17 maja 1519 — położenie fundamen-
tów pod nową budowę w miejscu rozebranej uprzednio
dawniejszej, gotyckiej kaplicy, 1520 — ukończenie budo-
wli i jej zewnętrznej okładziny kamiennej, przynajmniej
do wysokości belkowania wieńczącego (data dwukrotnie
powtórzona w napisach wykutych na zewnątrz), 1525 —
ukończenie kopuły (srebrzenie jej miedzianego przekry-
cia). Źródła przytoczonych dat podaje S. KOMORNICKI
(Kaplica Zygmuntowska w katedrze na Wawelu, „Roczn.
Krak.” XXIII, 1932, s. 64—89), z którego interpretacjami
nie zawsze jednak można się zgodzić. Bliższe prawdy wy-
dają się poglądy B. PRZYBYSZEWSKIEGO, Wypisy źród-
łowe do dziejów Wawelu z archiwaliów kapitulnych i ku-
rialnych krakowskich, 1516—1525, Kraków 1970, wstęp s.
XVII—XIX. Osobnej uwagi godny jest — nie powoływany
przez dotychczasowych badaczy kaplicy — wiersz Andrze-
ja Krzyckiego Encomium Sigismundi regis Poloniae post
partam de Tartaris uictoriam (A. CRICII, Carmina, ed.
K. Morawski, Kraków 1888, s. 33), w którym wśród dzieł
króla Zygmunta wzmiankowana została także grobowa bu-
dowla sakralna: Quodque strutis cineri septem miracula
mundi/V incit opus, summo Numine digna domus. Rzecz
w tym, iż wspomniany wiersz okolicznościowy, napisany
z okazji zwycięstwa pod Wiśniowcem (28.IV.1512), wydany
był przez Hallera w r. 1512. Pierwodruk ten jednak za-
ginął w XIX w. i obecnie utwór znany jest tylko z prze-
druku w r. 1524. Jeśli okaże się kiedyś, że cytowany
fragment nie jest dodatkiem późniejszym, z r. 1524, lecz
istniał już w pierwodruku, trzeba będzie nie tylko sam
zamysł budowy grobowej kaplicy, lecz także czas pow-
stania jej pierwszego, okazałego projektu cofnąć do r.
1512, tj. do okresu sprzed zgonu królowej Barbary i sprzed
daty domniemanego przyjazdu Berrecciego do Krakowa
(r. 1516 — zob. PRZYBYSZEWSKI, o.c., s. XVI).
2 Zob. informacje źródeł powoływanych przez KOMOR-
NICKIEGO, o.c., s. 52—89 oraz uzupełnienia PRZYBY-
SZEWSKIEGO, o.c., s. XIII—XIX i passim.
3 L. KALINOWSKI, Treści artystyczne i ideowe Kap-
licy Zygmuntowskiej, „Studia do dziejów Wawelu”, II,
1960, s. 57—98; — K. ESTREICHER, Szkice o Berreccim,
„Roczn. Krak”. XLHI, 1972, s. 45—114 oraz J. KOWAL-
CZYK, Triumf i sława wojenna ,,all’antica” w Polsce w
XVI w. [w:] Renesans. Sztuka i ideologia, Warszawa 1976,
s. 293—315. Szczególnie trafne wydaje się przekonanie
Estreichera (s. 96): Sądzę, że owe znaczenia i treści ideo-
we [kaplicy] były, ale że rozwiązań dla nich szukać trze-
ba w stosunkach polskich”.
118
TEMATYKA MITOLOGICZNA DEKORACJI KAPLICY ZYGMUNTOWSKIEJ*
Zdawać by się mogło, iż wśród budowli renesan-
sowych jakie pod koniec XV i w pierwszych dzie-
sięcioleciach XVI w. poczęły powstawać na północ
od Alp, trudno wskazać na dzieło bardziej włoskie
jak grobowa kaplica przy krakowskiej katedrze na
Wawelu, zbudowana przez króla Zygmunta I. Wznie-
siona między latami 1517—25 według projektu włos-
kiego architekta i rzeźbiarza Bartolomea Berrecciego
da Pontassieve 1, i w latach 1520—33 rozrzutnie ozdo-
biona wykwintną dekoracją rzeźbiarską przez grupę
kilkunastu artystów, przeważnie Włochów, pochodzą-
cych z Florencji i Fiesole, Rzymu i Sieny2, ma ona
na pozór niewiele wspólnego z kulturą kraju, w
którym powstała i wydaje się należeć niemal całko-
wicie do sztuki i kultury włoskiej.
Miejsce tego wybitnego dzieła w rozwoju sztuki
Italii, mimo badań kilku pokoleń uczonych, nie zo-
stało jednak dotychczas rozpoznane w sposób jedno-
znaczny. Natomiast studia z lat ostatnich, w szcze-
gólności iprace Lecha Kalinowskiego, Karola Estrei-
chera i Jerzego Kowalczyka, w bardzo poważnym
stopniu wyjaśniły związki programu dewocyjno-es-
chatologicznego i pomnikowo-tryumfalnego dekoracji
kaplicy z osobowością polskiego fundatora i rodzimą
propagandą polityczną epoki3. W nawiązaniu do wy-
ników tych właśnie prac pragnę zająć się tutaj je-
* Praca niniejsza napisana specjalnie do zbioru stu-
diów pt. Sztuka jako świadectwo czasu, (wyd. Arkady)
gdzie ukaże się opatrzona pełnym materiałem ilustracyj-
nym, była w obszernych fragmentach referowana na pol-
sko-włoskim convegno, jakie w ramach współpracy między
Wydziałem I PAN a Fondazione Giorgio Cini, odbyło się
w Wenecji w listopadzie 1977 r.
1 Najważniejsze, pewne daty dotyczące wznoszenia ka-
plicy są następujące: 1517 — przedłożenie przez Berreccie-
go projektu królowi, 17 maja 1519 — położenie fundamen-
tów pod nową budowę w miejscu rozebranej uprzednio
dawniejszej, gotyckiej kaplicy, 1520 — ukończenie budo-
wli i jej zewnętrznej okładziny kamiennej, przynajmniej
do wysokości belkowania wieńczącego (data dwukrotnie
powtórzona w napisach wykutych na zewnątrz), 1525 —
ukończenie kopuły (srebrzenie jej miedzianego przekry-
cia). Źródła przytoczonych dat podaje S. KOMORNICKI
(Kaplica Zygmuntowska w katedrze na Wawelu, „Roczn.
Krak.” XXIII, 1932, s. 64—89), z którego interpretacjami
nie zawsze jednak można się zgodzić. Bliższe prawdy wy-
dają się poglądy B. PRZYBYSZEWSKIEGO, Wypisy źród-
łowe do dziejów Wawelu z archiwaliów kapitulnych i ku-
rialnych krakowskich, 1516—1525, Kraków 1970, wstęp s.
XVII—XIX. Osobnej uwagi godny jest — nie powoływany
przez dotychczasowych badaczy kaplicy — wiersz Andrze-
ja Krzyckiego Encomium Sigismundi regis Poloniae post
partam de Tartaris uictoriam (A. CRICII, Carmina, ed.
K. Morawski, Kraków 1888, s. 33), w którym wśród dzieł
króla Zygmunta wzmiankowana została także grobowa bu-
dowla sakralna: Quodque strutis cineri septem miracula
mundi/V incit opus, summo Numine digna domus. Rzecz
w tym, iż wspomniany wiersz okolicznościowy, napisany
z okazji zwycięstwa pod Wiśniowcem (28.IV.1512), wydany
był przez Hallera w r. 1512. Pierwodruk ten jednak za-
ginął w XIX w. i obecnie utwór znany jest tylko z prze-
druku w r. 1524. Jeśli okaże się kiedyś, że cytowany
fragment nie jest dodatkiem późniejszym, z r. 1524, lecz
istniał już w pierwodruku, trzeba będzie nie tylko sam
zamysł budowy grobowej kaplicy, lecz także czas pow-
stania jej pierwszego, okazałego projektu cofnąć do r.
1512, tj. do okresu sprzed zgonu królowej Barbary i sprzed
daty domniemanego przyjazdu Berrecciego do Krakowa
(r. 1516 — zob. PRZYBYSZEWSKI, o.c., s. XVI).
2 Zob. informacje źródeł powoływanych przez KOMOR-
NICKIEGO, o.c., s. 52—89 oraz uzupełnienia PRZYBY-
SZEWSKIEGO, o.c., s. XIII—XIX i passim.
3 L. KALINOWSKI, Treści artystyczne i ideowe Kap-
licy Zygmuntowskiej, „Studia do dziejów Wawelu”, II,
1960, s. 57—98; — K. ESTREICHER, Szkice o Berreccim,
„Roczn. Krak”. XLHI, 1972, s. 45—114 oraz J. KOWAL-
CZYK, Triumf i sława wojenna ,,all’antica” w Polsce w
XVI w. [w:] Renesans. Sztuka i ideologia, Warszawa 1976,
s. 293—315. Szczególnie trafne wydaje się przekonanie
Estreichera (s. 96): Sądzę, że owe znaczenia i treści ideo-
we [kaplicy] były, ale że rozwiązań dla nich szukać trze-
ba w stosunkach polskich”.
118