DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Szlezynger, Piotr Stanislaw: Analiza fortyfikacji klasztoru karmelitów bosych w Wiśniczu Nowym
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48707#0120
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
PIOTR STANISŁAW SZLEZYNGER
ANALIZA FORTYFIKACJI KLASZTORU KARMELITÓW BOSYCH W WIŚNICZU NOWYM
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego SHS w dniu 8 grudnia 1981 roku)
Stanisław Lubomirski po objęciu
dowództwa nad polską armią pod Cho-
cimiem złożył ślub, że wzniesie świą-
tynię wraz z klasztorem w Wiśniczu
Nowym, jeśli Bóg pobłogosławi orę-
żowi polskiemu w rozprawie z Turkami,
na których czele stał sam sułtan. Polacy
odnieśli zwycięstwo na początku paź-
dziernika 1621 r. i fundator natychmiast
rozpoczął starania o budowę klasztoru
karmelitów bosych. Nic dziwnego, że
Stanisław Lubomirski wojewoda kra-
kowski wykształcony na Zachodzie, w
tym także w sztuce fortyfikacji, sytu-
ując klasztor na tym samym grzbiecie
wzgórza co zamek, o 36 m wyżej, kazał
172x165,5 łokci starokrakowskich daw-
nych. Nieznaczne odstępstwa od zało-
żonych wcześniej wymiarów prostokąta
spowodowane zostały celowym działa-
niem architekta, który z uwagi na
znaczny spadek terenu od płn.-zach.
cofnął narożnik poligonu do wewnątrz.
Ten manewr przyczynił się do skrócenia
boków: południowego do 165,5 łokci
i zachodniego do 198,5 łokci. Zmiany
powyższe nie przekraczają 1% długości
boków, i świadczą o dużej dokładności
rozmierzającego. Wymiary 200 i 170
łokci były zgodne z zasadą przyjmowa-
nia wtedy prostych jednostek o pełnych
- wymiarach.
całe założenie wznieść jako obronne.
Zachowane źródła wymieniają jako
nadwornego architekta Lubomirskich
Włocha Macieja Trapolę. Prace budow-
lane przy klasztorze były zasadniczo
ukończone w 1630 r. Obiekt miał służyć
nie tylko celom kultowym i zakonnym,
lecz także zabezpieczać obszerną do-
linkę, mogącą być punktem wypadowym
przeciwko zamkowi. Budowa umocnień
bastionowych typu nowo włoskiego zos-
tała ukończona prawdopodobnie dopiero
w 1640 roku.
Wytyczenie narysu fortyfikacji od-
było się w poziomie terenu po zewnętrz-
nej krawędzi przedpiersia. Posłużono
się metodą obwodu, gdyż rozmierzenie
ze środka figury sprawiałoby znacznie
więcej problemów. Na dole natomiast
doliczano poprawkę o kąt nachylenia
skarpy. Wyjściową figurę poligonu zew-
nętrznego stanowił prostokąt o przy-
jętych wielkościach boków: dłuższym
o wartości 200 łokci starokrakowskich
dawnych i krótszym mierzącym o 30
łokci mniej. Po założeniu dłuższego
boku poligonu wewnętrznego, równo-
ległego od wschodu do ściany klasztoru,
Przesunięcie narożnika do wewnątrz
o około 15 łokci zmieniło wartości pier-
wotnie zakładany cli kątów
prostych.
skonstruowano z pomocą goniometru
krótsze boki. Obecne wymiary poligonu
wewnętrznego wynoszą: 198,5x201,4 i
II. 1. Kolejność wyznaczenia narysu for-
tyfikacji klasztoru Karmelitów Bosych w
Wiśniczu Nowym. Oprać, autor.
W narożniku płn.-zach. poligonu, gdzie
dokonano powyższej zmiany, otrzymano
kąt rozwarty o wartości 98 stopni,
zaś w płd.-zach. kąt 86 stopni oraz
w płn.-wsch. 86 stopni, gdyż do wew-
nątrz przesunięto dwa boki poligonu:
północny i zachodni. Zmianie nie uległ
jedynie najprawdopodobniej narożnik
płn.-wsch. dziś nieczytelny.
Po wytyczeniu prostokąta poligonu
wewnętrznego, rozmierzono z jego wierz-
chołków ramiona gwiazdy stanowiącej
zasadniczą figurę fortyfikacji. Posłużono
się następującą metodą: z wierzchołków
poligonu do wewnątrz wyprowadzono
pod kątem 10 stopni ramiona gwiazdy
stanowiące zarazem linie obrony. Z
wierzchołków boku poligonu wschodnie-
go pod kątem 10 stopni do wewnątrz
wyznaczono dwie linie obrony, ich
przecięcie dało kąt dużej obrony o
wartości 160 stopni. Długości ramion
są niemal identyczno i wynoszą 103,4
i 103,7 łokci. Od północy jak poprzednio
pod kątem 10 stopni wyprowadzono
linie kurtyn. Przecinają się one pod
kątem 160 stopni, a liczą 92,1
i 74,4 łokci. Niejednakowe długości linii
obrony wynikają z celowego powięk-
szenia bastionu bramnego. Od południa
w związku z istnieniem skalistego pod-
łoża nastąpiło odstępstwo od tej zasady
i linie obrony wyznaczono pod kątem
6 stopni. Ich długości wynoszą 88,4
i 88,7 łokci. Najpoważniejsza zmiana
nastąpiła w kierunku zachodnim, gdzie
jedną z kurtyn wyprowadzono pod
kątem 3 stopni do boku poligonu, zaś
drugą poprowadzono po linii poligonu.
Kąt przecięcia wynosi 175 stopni.
Po wytyczeniu gwiazdy czterowierz-
chołkowej przystąpiono do konstruowa-
nia bastionów. Z wierzchołków poli-
gonu wewnętrznego pod kątem 15
stopni na zewnątrz wytyczono proste,
których przecięcie wyznaczyło wierz-
chołki bastionów (il. 1). Wyjątkowo
114
PIOTR STANISŁAW SZLEZYNGER
ANALIZA FORTYFIKACJI KLASZTORU KARMELITÓW BOSYCH W WIŚNICZU NOWYM
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego SHS w dniu 8 grudnia 1981 roku)
Stanisław Lubomirski po objęciu
dowództwa nad polską armią pod Cho-
cimiem złożył ślub, że wzniesie świą-
tynię wraz z klasztorem w Wiśniczu
Nowym, jeśli Bóg pobłogosławi orę-
żowi polskiemu w rozprawie z Turkami,
na których czele stał sam sułtan. Polacy
odnieśli zwycięstwo na początku paź-
dziernika 1621 r. i fundator natychmiast
rozpoczął starania o budowę klasztoru
karmelitów bosych. Nic dziwnego, że
Stanisław Lubomirski wojewoda kra-
kowski wykształcony na Zachodzie, w
tym także w sztuce fortyfikacji, sytu-
ując klasztor na tym samym grzbiecie
wzgórza co zamek, o 36 m wyżej, kazał
172x165,5 łokci starokrakowskich daw-
nych. Nieznaczne odstępstwa od zało-
żonych wcześniej wymiarów prostokąta
spowodowane zostały celowym działa-
niem architekta, który z uwagi na
znaczny spadek terenu od płn.-zach.
cofnął narożnik poligonu do wewnątrz.
Ten manewr przyczynił się do skrócenia
boków: południowego do 165,5 łokci
i zachodniego do 198,5 łokci. Zmiany
powyższe nie przekraczają 1% długości
boków, i świadczą o dużej dokładności
rozmierzającego. Wymiary 200 i 170
łokci były zgodne z zasadą przyjmowa-
nia wtedy prostych jednostek o pełnych
- wymiarach.
całe założenie wznieść jako obronne.
Zachowane źródła wymieniają jako
nadwornego architekta Lubomirskich
Włocha Macieja Trapolę. Prace budow-
lane przy klasztorze były zasadniczo
ukończone w 1630 r. Obiekt miał służyć
nie tylko celom kultowym i zakonnym,
lecz także zabezpieczać obszerną do-
linkę, mogącą być punktem wypadowym
przeciwko zamkowi. Budowa umocnień
bastionowych typu nowo włoskiego zos-
tała ukończona prawdopodobnie dopiero
w 1640 roku.
Wytyczenie narysu fortyfikacji od-
było się w poziomie terenu po zewnętrz-
nej krawędzi przedpiersia. Posłużono
się metodą obwodu, gdyż rozmierzenie
ze środka figury sprawiałoby znacznie
więcej problemów. Na dole natomiast
doliczano poprawkę o kąt nachylenia
skarpy. Wyjściową figurę poligonu zew-
nętrznego stanowił prostokąt o przy-
jętych wielkościach boków: dłuższym
o wartości 200 łokci starokrakowskich
dawnych i krótszym mierzącym o 30
łokci mniej. Po założeniu dłuższego
boku poligonu wewnętrznego, równo-
ległego od wschodu do ściany klasztoru,
Przesunięcie narożnika do wewnątrz
o około 15 łokci zmieniło wartości pier-
wotnie zakładany cli kątów
prostych.
skonstruowano z pomocą goniometru
krótsze boki. Obecne wymiary poligonu
wewnętrznego wynoszą: 198,5x201,4 i
II. 1. Kolejność wyznaczenia narysu for-
tyfikacji klasztoru Karmelitów Bosych w
Wiśniczu Nowym. Oprać, autor.
W narożniku płn.-zach. poligonu, gdzie
dokonano powyższej zmiany, otrzymano
kąt rozwarty o wartości 98 stopni,
zaś w płd.-zach. kąt 86 stopni oraz
w płn.-wsch. 86 stopni, gdyż do wew-
nątrz przesunięto dwa boki poligonu:
północny i zachodni. Zmianie nie uległ
jedynie najprawdopodobniej narożnik
płn.-wsch. dziś nieczytelny.
Po wytyczeniu prostokąta poligonu
wewnętrznego, rozmierzono z jego wierz-
chołków ramiona gwiazdy stanowiącej
zasadniczą figurę fortyfikacji. Posłużono
się następującą metodą: z wierzchołków
poligonu do wewnątrz wyprowadzono
pod kątem 10 stopni ramiona gwiazdy
stanowiące zarazem linie obrony. Z
wierzchołków boku poligonu wschodnie-
go pod kątem 10 stopni do wewnątrz
wyznaczono dwie linie obrony, ich
przecięcie dało kąt dużej obrony o
wartości 160 stopni. Długości ramion
są niemal identyczno i wynoszą 103,4
i 103,7 łokci. Od północy jak poprzednio
pod kątem 10 stopni wyprowadzono
linie kurtyn. Przecinają się one pod
kątem 160 stopni, a liczą 92,1
i 74,4 łokci. Niejednakowe długości linii
obrony wynikają z celowego powięk-
szenia bastionu bramnego. Od południa
w związku z istnieniem skalistego pod-
łoża nastąpiło odstępstwo od tej zasady
i linie obrony wyznaczono pod kątem
6 stopni. Ich długości wynoszą 88,4
i 88,7 łokci. Najpoważniejsza zmiana
nastąpiła w kierunku zachodnim, gdzie
jedną z kurtyn wyprowadzono pod
kątem 3 stopni do boku poligonu, zaś
drugą poprowadzono po linii poligonu.
Kąt przecięcia wynosi 175 stopni.
Po wytyczeniu gwiazdy czterowierz-
chołkowej przystąpiono do konstruowa-
nia bastionów. Z wierzchołków poli-
gonu wewnętrznego pod kątem 15
stopni na zewnątrz wytyczono proste,
których przecięcie wyznaczyło wierz-
chołki bastionów (il. 1). Wyjątkowo
114